Safranbolu’ya birkaç kere gittim, en son 1 Nisan 2019 tarihinde, burayı ziyaret ettim ve gezi yorumlarım aşağıdadır.
Yaklaşık 3000 yıllık tarihi geçmişinde, pek çok uygarlığın yaşadığı ilçede, önemli kültürel zenginlikler vardır. Özellikle, Osmanlı döneminden kalma: han, hamam, cami, çeşme, köprü ve konaklar, ziyaretçilerin ilgisini çeker.
1990’lı yılların başından bu yana, küçük ve orta ölçekli turistik tesislerin oluşumu ile, turizm, ilçe ekonomisinde yerini hissettirmeye başlamıştır.
Terk edilen konaklar; otel ve lokanta gibi işlevlerle yeniden açılmış, anıtsal eserler restore edilmiş, kaybolan el sanatları, turistik amaçla yeniden canlılık kazanmaya başlamıştır.
Kente adını, safran bitkisi verir.
Safran Çiçeği
Safranbolu ilçesinin hemen girişinde, Safran çiçeğinin bir anıtı ile karşılaşacaksınız.
Safranbolu’ya ismini veren ve en kalitelisi Safranbolu’da yetiştirilen safran çiçeği: dünyanın en pahalı baharatıdır. Bu yüzden, sahteciliği en fazla yapılan baharat türüdür. Safran bitkisinin ürün olarak kullanılan kısmı: sadece ortadaki liflerdir.
Bu yüzden yetiştirilmesi ve bakımı çok emek ister. Bu yüzden, altın kadar değerlidir. 1 kilo kuru safran elde etmek için, ortalama 150 bin safran çiçeği gerekir. Kendi ağırlığının 100 bin katı kadar sıvıyı, sarıya boyar. Ayrıca: ilaç, gıda ve kozmetik sektöründe kullanılır.
Bir zamanlar, yörede 40 köyde üretilen bu bitki, zaman içinde boya teknolojisi ve ilaç sanayindeki gelişmeler nedeniyle bitmiş, günümüzde sadece devlet destekli bazı projelerle yaşatılmaya çalışılmaktadır.
ULAŞIM
Ankara-İstanbul karayolunun, Gerede kesiminden ayrılarak, 82 km. sonra Karabük’e ve 8 km. sonra ise Safranbolu’ya ulaşılır. İlçenin kuzey yönünde bulunan Bartın’a uzaklık ise, 74 km. ve doğuda bulunan Kastamonu’ya uzaklık ise, 105 km.dir. Ankara-Safranbolu arasındaki uzaklık: ortalama 2.5 saattir.
TARİHİ
İlçe, tarihi geçmişinde, en üstün ekonomik ve kültürel düzeye, Osmanlı döneminde ulaşır. Çünkü; 17’nci yüzyılda, İstanbul-Sinop kervan yolu üzerinde, önemli bir konaklama merkezi idi. Bunun sonucunda, ticaret gelişmiş ve bölge zenginleşmiş. Günümüzde ise, turizm, Safranbolu’nun en önemli ekonomik getirisi durumuna gelmiş.
Özellikle: Ankara’ya yakın olması ve hafta sonları ile tatil günlerinde, değişik bir yer görmek isteyen Ankaralıların tercih ettikleri bir bölge haline gelmiş. Elbette, burası yalnızca Ankaralılar tarafından tercih edilen bir yer olmaktan öte; buraya yöredeki diğer şehirlerden ve hatta İstanbul’dan da ziyaretçiler gelmektedir.
Yurt dışından gelen var mı? Ben son gittiğimde, özellikle çekik gözlü turistlerin yoğun olduğunu gördüm, “Tayvanlı” olduklarını öğrendim.
Safranbolu tarihi özelliklerinde, mimari öne çıkıyor. Bu mimari özellikler, 17’nci yüzyılda Osmanlı İmparatorluğunun kentsel gelişimini büyük ölçüde etkilemiştir.
NE SATIN ALINIR
Safranbolu’da öncelikle safran ürünleri ve yine safrandan yapılan lokum satın alabilirsiniz. Safranlı ürünler: kolonya, sabun, çay gibi ürünlerdir.
Ama en favori olanı, bol köpüklü Türk kahvesi yanında ikram edilen “Safranbolu lokumu” dur. Bu lokumun çeşitli türleri var. Bunlar: safranlı sade, safranlı lokumlu, safranlı fıstıklı, çifte kavrulmuş, güllü gibi.
Yörenin cevizli yaprak helvası da oldukça lezzetli ve güzeldir.
Ama tabii buraya has olanı, yani safranlı lokumu satın almanızı öneririm. Bu lokumun özellikleri: diğer lokumlara göre hafif olması, yedikten sonra ağızda şeker tadı bırakmamasıdır. Ayrıca içene katılan safran, eşsiz bir tat verir. Yani buraya gelip te gerek kendiniz ve gerekse yakınlarınız için bir hediye düşünürseniz, safranlı lokum öneriyorum.
Ancak: ilçede birçok yerde bu tür lokum satılıyor, fiyatlar her bir yerde ayrı (25 TL. den başlayıp 60 TL. ye kadar çıkıyor) ve her satıcı, kendi ürününün orijinal olduğunu öne sürüyor. Tercih sizin, bilmenizi isterim, normal şartlarda 1 kilo safranlı sade lokumun fiyatı: 37-40 TL. arasında değişir, bunun aşağısındaki fiyatlarda satın alacağınız lokumlar hakkında, yorum yapmak istemiyorum, takdir size ait. Yoksa 1 kilo lokum için: 50-60 TL vermek, bence pek mantıklı değil.
YEMEK KÜLTÜRÜ
Safranbolu’da, mutlaka kuyu kebabını tadın. Odun ateşinde, özel hazırlanmış kuyularda, kuzuların kancalarla kuyulara sallandırılması ile hazırlanan bu kebabı, beğeneceksiniz.
Ayrıca, özellikle hamur işleri yönünden zengin bir kültüre sahip ilçede, ailelerin hafta sonu keyfinin önemli bir parçası olan Safranbolu bükmesini de tadın.
Kavrulmuş kıyma, ince doğranmış soğan, ıspanak veya pazı, biraz karabiberden oluşan iç, fırınlarda pide hamuru içine konularak pişirilir.
Pişince üzerine tereyağı sürülür. Kiren şerbeti ile birlikte ikram edilir. Sonuçta tatlı deneyin lütfen. Örneğin, Safranlı zerde. Pirinç su ile yumuşayana kadar haşlanır.
İçine, isteğe göre çekirdeksiz üzüm konur. Şeker ve akşamdan ıslatılmış bir tel safran suyu ilave edilerek, muhallebi kıvamında pişirilir ve kaselere konur, soğuduktan sonra servis yapılır.
GEZİLECEK YERLER
ESKİ HÜKÜMET KONAĞI-KENT TARİHİ MÜZESİ-KAYMAKAMLAR EVİ
Safranbolu çarşısı içinde, Hıdırlık yokuşu sokağı üzerindedir. Giriş ücretlidir. Safranbolu’da kale olarak bilinir. 1904 yılında, Safranbolu Kışlası Kumandanı Hacı Mehmet Efendi tarafından yaptırılmıştır.
Hacı Mehmet Efendi’ye Yarbay karşılığı olan “Kaim-Makam” denilmesi nedeniyle, evlerinin adı, halk arasında bu isimle anılmıştır. İki katlı ve tamamen kesme taştan yapılmış bir yapıdır. Özgün bir Türk evi niteliğindedir.
800 metre kare kapalı alanı ve bir mahzeni vardır. 1976 tarihinde çıkan bir yangın sonucu bina yanmıştır. Kültür Bakanlığınca, 1979 yılında kamulaştırılmış ve restorasyonu yapılarak, Safranbolu Kaymakamlığına tahsis edilmiştir.
Bina, Müze olarak dekore edilmiş, kullanıldığı dönemlerdeki çeşitli giysi eşyaları ve diğer günlük aksesuarlar görülebilir.
Canlı mankenlerle eski zaman ev yaşamı betimlenmiştir. Zemin katta: “Hayat” denen ve zemini taşla kaplı bölüm vardır. Zemin kat duvarlarının büyük bölümü, ahşap malzemeden yapılmıştır. Yapının üst bölümleri ise, ahşap ve kerpiç dolgudur.
Avlunun içinde güzel bir bahçe bulunuyor. Evet, burası: Safranbolu ile ilgili her türlü bilgi, belge, eşya, görsel malzeme, ses ve video kayıtlarının görülebileceği bir yer olarak ilgi çekiyor.
SAAT KULESİ
Eski Hükümet Konağının arkasındaki saat kulesi, eski kalenin orta bölümündedir. Günümüzde faaldir. Kule, Sultan III. Selim’in Sadrazamlarından İzzet Mehmet Paşa tarafından 1797 yılında yaptırılmıştır.
Çatısı kiremit döşelidir. Yüksekliği 20 metredir. Saatin sesi uzaklardan duyulur. 7 günde bir kurulan saat, zembereksiz olup 60 kiloluk bir ağırlıkla çalışmaktadır.
HIDIRLIK TEPESİ
Giriş ücretlidir, ücret 1.5 TL. dir. İlçe merkezini gezmeden önce, buraya çıkın, buradan ilçenin panoramik görüntüsü muhteşem güzeldir. Otobüs veya araçlar, hemen yakınında park ediyor, yaklaşık 100-150 metrelik fazla dik olmayan bir yokuş çıkmak gerekiyor.
Burası: Türklerin Safranbolu’ya geldiklerinde, ilk konakladıkları yerdir. Günümüzde; yağmur duası ve Hıdırellez şenlikleri burada yapılır.
Tepe üzerinde; Köstendil Kaymakamı Hasan Paşanın türbesi (1845), iki namazgah, Hızır Paşanın mezarı ve Kurtuluş Savaşı kahramanlarından Dr. Ali Ataman’ın (1955) anıt mezarları vardır. Buraya gittiğinizde mutlaka safran çayı için.
CİNCİ HANI VE HAMAMI (YENİ HAMAM)
Her iki görkemli yapı, Sultan İbrahim’in Sadrazamlarından Cinci Hoca tarafından muhtemelen 1640-1648 yılları arasında yaptırıldığı tahmin edilmektedir. Hemen ilçe merkezinde görülebilir. Kesme ve moloz taştan yapılmış han, iki bölümlüdür, iki katlı ve 62 odalıdır. Giriş kapısının kilit ve anahtarı görülmeye değerdir.
Çünkü Türk demir işçiliğinin güzel örnekleridir. Cinci han, günümüzde otel, restoran, kafe ve bar olarak hizmet vermektedir. Cinci hamamı ise, kadın ve erkeklere ayrılmış iki bölümlü olarak günümüzde de faaliyettedir.
ESKİ ÇARŞI
Burada buram buram tarih kokan sokaklar görülmektedir. Safranbolu’nun eski yapılarına hiç dokunulmamıştır. Yerler taş, dükkan kepenkleri tahtadır.
Her yerde, hediyelik eşya satan dükkanlar vardır, ama alışılmışın tersine, burada fiyatlar oldukça ucuzdur. Yalnız dikkat edin, burada esnaf sürekli ve yoğun olarak gelip geçenlere lokum ikram ederler ve almazsanız ters ters bakarlar.
Özellikle eski çarşıda ara sokaklarda büyük lokum imalatçılarının lokum satılan yerler var, buradan satın almanızı öneririm. Ancak paket olanlardan ziyade, taze olduğunu kontrol ederek, açık satılan lokumlardan satın alın.
Arasta kahvesinde, kahve içmeyi unutmayın, közde yapılıyor. Tarihi fırından simit alın. Zamanınız varsa Demirciler Çarşısına gidin, orada uygun fiyatla eski eşyalar bulup satın alabilirsiniz.
Demirciler Çarşısı
İzzet Mehmet Paşa camisinin altından geçen, Akçasu deresinin iki yanında kuruludur. Çarşı, soğuk demircilik el sanatlarının üretildiği tek lonca çarşısıdır. Bakırcı ve kalaycı esnafı, bu çarşıda çalışırlar.
YEMENİCİLER ARASTASI
Köprülü Mehmet Paşa camiinin bitişiğinde, 48 ahşap dükkandan oluşan ve yemeni denilen ayakkabının yapıldığı eski lonca çarşısıdır. Restore edilen çarşı, turistik amaçlı olarak kullanılmaktadır. Çarşıda, aynı zamanda, Ahmet Demirezen Yemenicilik Müzesi’ de ziyarete açıktır.
SAFRANBOLU EVLERİ
Safranbolu evleri, yüzlerce yıllık bir süreçte oluşan Türk kent kültürünün, günümüzde yaşamaya devam eden, en önemli yapı taşlarındandır.
Ülkemizin tümünde bulunan, yaklaşık 50 bin kadar korunması gereken kültür ve tabiat varlığının, 1131 tanesi Safranbolu’dadır. Bu zenginlik, burayı, bir müze kent haline getirmiştir. Korumacılıktaki başarısı, kente, korumanın başkenti unvanını kazandırmıştır.
Geleneksel Türk toplum yaşamının tüm özelliklerini yaşatabilmiş ve uzun tarihi geçmişinde yarattığı kültürel mirası, çevresel doku içinde korumayı becermişlerdir. Kentin ününü oluşturan, Safranbolu evleri, 18 ve 19’ncu yüzyıllarda, Türk hayatının geçmişini, kültürünü, ekonomisini, teknolojisini ve yaşama biçimini yansıtır.
Mükemmel mimarlık bilgisi ile yapılmışlardır. İlçede, yaklaşık, 2000 geleneksel Türk evi vardır. 1975 yılında, Anıtlar Yüksek Kurulu, kenti, SİT alanı ilan etmiş ve evlerin, 800 kadarı, yasal koruma altına alınmıştır. Daha sonra ise, bu kültür varlığı, yabancıların da ilgisini çekmiş ve 1994 yılında ise, UNESCO tarafından, ” Dünya Kültür Mirası Listesine” dahil edilerek koruma altına alınmıştır.
Evler, Safranbolu’nun üç ayrı kesiminde toplanır.
Birincisi şehir (çarşı) diye bilinen ve kışlık olarak kullanılan kesim: burada daha çok lonca tipi esnafların ve günümüzde turistik amaçlı işletmelerin yoğun olarak bulunduğu bölümdür.
İkincisi: Kıranköy denilen, İlçenin tam ortasında bulunan ve 1923 yılındaki mübadele öncesinde, 2800 civarında Ortodoks Rum’un yaşadığı ve Ayestefanos kilisesi (günümüzdeki Ulu cami) ve hamamlar, sarnıçlar ve taş konakların bulunduğu bölümdür.
Üçüncü olarak ise; eskiden yazlık konakların bulunduğu Bağlar semtidir.
Geyik boynuzları
Safranbolu’da konak çatılarının köşelerinde genellikle geyik boynuzları sarkıtıldığını göreceksiniz. Çünkü, geyik boynuzları, haneyi kötü ruhlardan korur ve haneye şans getirdiğine inanılır.
Çevredeki ormanlarda, bir zamanlar çok fazla geyik bulunuyormuş, ancak yanlış avlanma nedeniyle, günümüzde geyik sayısı oldukça azalmış, ancak yine de günümüzde her ev veya konak olması da, her sokakta bir ev veya konak çatısında mutlaka geyik boynuzu asılı görülür.
KÖPRÜLÜ MEHMET PAŞA CAMİSİ
Çarşıda, Çeşme mahallesindedir. Çarşıda, büyük kemerli bir kapıdan, avlusuna girilir. Sadrazam Köprülü Mehmet Paşa tarafından 1662 yılında yaptırılmıştır.
İZZET PAŞA CAMİSİ
Çarşı içindeki bu cami, 18’nci yüzyıl Sadrazamlarından İzzet Paşa tarafından yaptırılmıştır. Kendisi, Padişah III. Selim zamanında 1794-1798 yılları arasında Sadrazamlık yapmış, aslen Safranboluludur. Cami: İstanbul’daki Nuruosmaniye Camisinin küçük bir modeli olarak tamamen kesme taştan yapılmıştır. Bahçedeki güneş saati ilginç, görün.
SAFRANBOLU YAKIN ÇEVRESİNDE GEZİLECEK YERLER
Kristal Teras
Safranbolu’ya yolunuz düşerse, burayı mutlaka görmelisiniz. Kesinlikle burayı görmeden geçmeyin. Burası ilçe merkezine 8 km uzaklıktadır. Çok da iyi olmayan bir yolu var, bazen iki araba yan yana zor geçiyor ama yine de mutlaka gidin görün.
Kanyonun üzerinde, 80 metre yükseklikte ve 11 metre genişliktedir. 75 ton ağırlık taşıyacak kapasiteye sahip, gözenekler vardır.
Bunlar 3 cm kalınlığında ve 3 parça camdan oluşur. Aynı anda yaklaşık 400 kişi taşıma kapasitesi vardır. Terasın büyüklüğü 100 metre karedir.
Hani buranın güvenilir olup olmadığını merak edenler için şöyle diyorlar “Roketatar mermisi gelse bu camlar kırılmaz, terasa bir şey olmaz” Yine de, yükseklik korkunuz varsa, çıkmayın çünkü hemen ayaklarınızın altında, muhteşem bir kanyon manzarası, derinlik görülüyor.
Bulak( Mencilis) Mağarası
Safranbolu ilçe merkezine 8.5 km uzaklıktadır. Türkiye’nin dördüncü en büyük mağarasıdır. Yolları virajlı, yani pek iyi değil, uzun süre yolculuk yapmak gerekiyor. Mağaraya özellikle yaz döneminde gitmenizi öneririm.
Çünkü yaz döneminde bu büyük mağaranın içi kalabalık oluyor ve boş bir mağarayı gezmek biraz ürkütücü olabiliyor. Giriş ücretlidir. Ancak mağaraya girmek için 200 basamaklı bir merdiveni tırmanmak gerekiyor. Bu merdivenleri çıkmadan bir tesis var, ama burası pek öyle iç acıcı bir yer değil, kötü ve hatta tuvaletleri iyice kötüdür.
Orman içinde saklı kalmış bir mağaradır. İçeride 350 metrelik bölüm aydınlatılmıştır ama bazı yerlerde aydınlatma yetersiz kalıyor. Mağaranın içi oldukça geniş ve derindir. Mağara içindeki yürüme alanı, yaklaşık 400 metre civarındadır. (Aslında mağaranın derinliği 6 km kadar gidiyormuş)
Demir merdivenle bazı iniş-çıkışlar bulunuyor. Mağara kalabalık ise, bu merdivenlerle sıkışma olabiliyor. Çünkü mağaranın içindeki gezi güzergahı, gidiş ve geliş aynı yerden dönüş olarak planlanmıştır.
Yorulduğunuzda oturup dinlenebileceğiniz yerler vardır. Mağaranın içlerine yürüdükçe, sarkıt ve dikitler daha da güzelleşiyor. Alanya’da Damlataş mağarasını gezenler, burası ona benziyor.
Gelelim sonuç bölümüne: mağarada yönlendirme tabelaları eksik, yani tamamen kendi başınıza geziyorsunuz denebilir. Bazı bölümler çok karanlık, bu yüzden, yukarıda sözünü ettiğim gibi yaz mevsiminde yani kalabalık sezonda buraya gidin. Yoksa büyük mağarada, loş bölümlerde kendi başınıza gezmek pek keyifli olmuyor.
Tokatlı Kanyonu
Kristal terasın altında görülmektedir. Burası Safranbolu İncekaya mevkiindedir. Giriş ücretlidir. Kanyonun bir ucunda Tokatlı köyü ve diğer ucunda ise, Eski Çarşı’nın Gümüş Mahallesi vardır. Tokatlı köyü nedeniyle, buraya “Tokatlı Kanyonu” ismi verilmiştir.
Kristal cam terasın hemen altında güzel bir yürüyüş parkuru vardır. Parkurun başlangıcından sonuna kadar, yürüyüş yaparsanız, size çeşitli ağaçlar, bitkiler ve kayalar, bazı akarsular, dereler eşlik edecektir. Kanyonun doğası güzel, inme ve çıkma pek fazla zorlamıyor.
Çünkü dinlenme yerleri vardır. Ahşap merdivenlerle aşağıya iniliyor. Aşağıda piknik alanları bulunuyor. Kanyon içinde, sağdaki iniş yolunda, bir de cafe ve tuvalet vardır. Burayı gezmeyi düşünenler, rahat ayakkabılar ve kıyafetler giymelidir.
