Saraykent, bağlı bulunduğu Yozgat il merkezine 71 km uzaklıktadır. Saraykent, Sorgun arası uzaklık: 24 km. Saraykent, Akdağmadeni arası uzaklık: 38 km. Saraykent, Yıldızeli arası uzaklık: 111 km.
TARİHİ
İlçenin eski ismi “Karamağara” dır. Türklerin Anadolu’ya yerleşmesiyle, Türk boylarından Süleyman Paşazade Efendi ve kardeşi Sırrı Bey, Saraykent sınırları içerisinde kalan Saraya-Avlular mevkiine gelerek burada çadır kurup hayvanlarını otlatmışlardır.
Türk boyları, Saraykent-Kadışehri yolunun 5’nci kilometresinde bulunan ve ilçenin daha önce Karamağara adını aldığı mağaraları görmüşler ve kışı bu mağaralarda geçirmişlerdir. İlkbahar gelip havalar ısınınca, sürülerini güneye doğru otlatırken, günümüzde ilçenin bulunduğu yere gelmişler ve ilçenin Mareşal Fevzi Çakmak Mahallesinin hemen kuzeyinde bulunan Yılanlı Tepenin eteklerine yerleşmişlerdir.
Yılanlı Tepe mağaralarının içi geniş olduğundan, kendilerini ve sürülerini dış etkenlerden koruyup burada birkaç yıl kalmışlardır. İlk olarak, ilçenin kuzeyindeki Büyük Cami ve Mareşal Fevzi Çakmak mahallelerinin bulunduğu yere yerleşerek ilçenin temellerini atmışlardır.
Tapu kayıtlarına göre: bölge köyleri Çepni Karahisar Behremşah’a bağlıdır. Karahisar Behremşah, 1839 yılında ilçe olur. Akdağmağdeni, bu ilçeye bağlı bir bucak ve Karamağara ise yine bu ilçeye bağlı bir köy olur. Akdağmağdeni, 1860 yılında ilçe olunca, Karamağara’da bu ilçeye bağlı bir bucak olur. 1876 yılında ilçe merkezi bir süre Karamağara’ya nakledilmiş, sonra yine Akdağmağdeni’ne alınmıştır.
1941 yılında burada büyük bir deprem olmuş ve çok sayıda kişi hayatını kaybetmiş, yerleşim yerinin tamamına yakını yıkılmıştır. Zamanın Cumhurbaşkanı, İsmet İnönü, bizzat Karamağara’ya gelerek köy halkının yaralarının sarılmasını sağlamıştır.
1970 yılında, burada yine bir doğal afet, sel yaşanmış, 5 kişi hayatını kaybetmiş, çok sayıda hayvan telef olmuştur. Bu sel felaketinden sonra, İş ve İşçi Bulma Kurumu, yurt dışına gönderilecek işçilerin seçiminde, Karamağaralı olanlara öncelik vermiş, çok sayıda kişi, yurt dışına işçi olarak çalışmaya gitmiştir. 1972 yılında Belediye teşkilatı kurulmuştur.
1975 yılında ise Karamağara ismi “Saraykent” olarak değiştirilmiştir. 1990 yılında Yozgat iline bağlı bir ilçe olmuştur.
GENEL
İlçe bağlı bulunduğu Yozgat il topraklarının doğusundadır. İlçe, genellikle dağlık ve dalgalı bir arazi yapısına sahiptir. İlçe merkezinin kuzeyinde Kaletepe ve Yılanboynu tepesi bulunur. Bölgenin en büyük özelliği, tarihi süreçte görüldüğü üzere, fay hattı üstünde bulunmasıdır. Öte yandan, bu konumu, zengin termal kaynaklarını da barındırmasına sebep olmuştur.
Şifa kaynağı olarak kullanılan bu kaynaklardan, son yıllarda seracılık faaliyetlerinde de yararlanılmaktadır. İlçenin rakımı 1140 metredir. Bölgede tipik karasal iklim görülür. Buna bağlı olarak yazları sıcak, kışları ise soğuk ve sert geçer. İlçede yaygın bitki örtüsü bozkırdır.
İlçede çok sayıda mağara vardır. En önemli akarsuyu, ilçe merkezinden geçen ve Çekerek ırmağının önemli kollarından biri olan “Sarayözü” dür. İlçenin en önemli ekonomik kaynakları tarım ve hayvancılıktır.
Ancak arazi genellikle dağlık olduğundan tarım ikinci planda kalır. İlçede, geçmişte yaşanan deprem ve sel felaketleri nedeniyle, halkın büyük bölümü, yurt dışına işçi olarak çalışmak üzere göç etmiştir. Bu nedenle, günümüzde ilçede yaşayanların en büyük gelir kaynaklarından birisi de yurt dışından gönderilen dövizlerdir.
GEZİLECEK YERLER
SARAYKENT KALINTILARI
İlçe merkezinin 7 km kuzeyinde Saray mahallesindedir. Romalılardan kalan bu kalıntılardan han ve hamam seçilmektedir. Hatta, hanın yapımında, su yerine süt kullanıldığı rivayet edilmektedir. Bunlara bakıldığında, bölgenin Roma döneminde önemli bir yerleşim yeri olduğu düşünülür. 1908 yılına kadar han ve hamamda işletme sürmüş, daha sonra sel felaketi altında kalan hamam özelliğini kaybetmiş, han ise tarihi özelliğini korumuştur.
ÇİNÇİNLİ SULTAN HANI VE SARAYKENT KAPLICASI
İlçe merkezine bağlı Saray Mahallesindedir.
Kaplıcalar mevkiinde bulunan tarihi Çinçinli Sultan Hanı, çok harap bir halde günümüze ulaşmıştır. Hanın hemen yanında: tarihi Roma hamamı kalıntıları vardır. Hanın kitabesi yoktur. Ancak, muhtemelen Valide Sultan Melike Mah-Peri Hatun tarafından, 1239-1240 yılları arasında yaptırılmıştır.
Han iki kısımdan oluşur. (Kapalı ve Açık kısım) Kuzey ve doğuya yönelik, moloz taş üzeri kesme taş kaplamadır. Üst örtüsü tamamen yıkılmıştır. İç bölüm, mekanlarından hiçbir iz kalmamıştır. Günümüzde, aynı mevki de kaplıca ve 80 yatak kapasiteli bir otel vardır.
Bu kaplıcanın suyu: sodyum klorür, sodyum bikarbonat ve kalsiyum sülfatlı sular gurubuna girer. Ayrıca: metaslikiat asidi içerir. Sıcaklığı 70-74 derece arasında değişir. Debisi saniyede 10-14 litredir. Kaplıca suyunun iyi geldiği söylenen hastalıklar: romatizmal hastalıklar, kadın hastalıkları, nevvrit, polinevrit, kırık-çıkık tedavileridir. Kaplıca, kış aylarında birkaç ay kapalı kalmaktadır.
YILANBOYNU TEPESİ
İlçe merkezinde Mareşal Fevzi Çakmak Mahallesindedir.
Tepeye ulaşım, yeni açılan stabilize yol ile sağlanır. Yerleşim yeri: yaklaşık 250 metre çapındadır. Doğal kayalık tepelerin dik yamaçlarından başlar, eteklere kadar iner.
Batı, güneyi ve tepe kısmı, kaçak kazılarla oldukça tahrip edilmiştir. Yüzeyde yapılan incelemeler sonucunda: yoğun seramik kalıntıları bulunmuş olup, bunlara bakarak burada bulunduğu bilinen yerleşimin Erken ve Orta Tunç devri, Demir devri (Frig çağı) ve Roma dönemlerinde iskan edildiği düşünülmektedir.
TAŞLIK HÖYÜK
İlçe merkezine bağlı Doğankent Kasabasının kuzeyinde, yaklaşık 1 km uzaklıktadır.
Dedefakılı köyünün solunda ve yoldan 100 metre içeride bulunan höyük, düz bir arazi üzerinde yükseliyor. Höyük, Dedefakılı köyü ile Doğankent kasabasının sınırları ortasındadır. Höyüğün üst ve yamaçlarında büyük kayalar bulunduğundan, höyüğe “Taşlı Höyük” denir. Ovale yakın bir şekilde yapılmaktadır. Boyutları 50 x 60 metredir. Yükseklik: 7-8 metredir. Üzeri hafifçe sivrilmektedir. Höyüğün yüzeyinden toplanan seramik parçaları, Roma dönemine işaret eder.
ÇEKEREK SU HANI VE KÖPRÜSÜ
Yozgat-Kadışehri yolu üzerinde, Kesikköprü-Örencik köylerinin kesiştiği noktada, yolun sağında bulunan bu han, Çekerek suyu yanındadır. İlçe merkezine 26 km uzaklıktadır.
Han: Valide Sultan Melike Mahperi Hatun tarafından 1239-1240 yılları arasında yaptırılmıştır. Han, konum olarak Osmanlı imparatorluğuna ait bir ticaret yolu üzerindedir. Han kalıntısı: kuzey-güney doğrultusunda uzanır. Moloz taş ve kireç harcından, yığma olarak yapılmıştır.
Üst örtü sistemi, beşik tonozludur. Yapı, iki birimden oluşur. Kuzey kısmı: daha geniştir. Kuzey-güney yanlarda ise, doğu-batı doğrultusunda taşlarla örtülü mekanlar bulunmaktadır. Güney kanadında: kuzey-güney doğrultusunda uzunlamasına tonozla örtülmüş üç mekan vardır.
Yapı oldukça harap durumdadır. Han kalıntısının yaklaşık 35 metre kuzeyinde, bir köprü kalıntısı vardır. Bu köprü kalıntısı: moloz taştan kireç harcı ile yığma olarak, düzgün kesme taştan taş kaplama olarak yapılmıştır. Tek gözlüdür.
Kemeri ve gövdesi tamamen yıkılmıştır. Güneyinde, hana doğru uzanan bir yol kalıntısı görülür. Köprünün ilk olarak ortası göçtüğünden, köye “Kesikköprü” ismi verilmiştir. Köyün eski ismi ise “Hanözü” köyüdür.
DİVANLI KÖYÜ MAĞARALARI
İlçe merkezine bağlı Divanlı mahallesinin 1 km güneybatısındadır.
Volkanik bir arazide, kayalıklardan oluşan bir alan ve bu alanda kayalara oyulmuş mekanlar bulunur. Mağaralar kayalara oyulduğu gibi, taştan oyma merdivenlerle inilen mağaralar da bulunmaktadır. Bu mağaraların Bizans dönemine ait olduğu bilinmektedir. Aynı alan içinde, iki Tümülüs bulunmaktadır. Bu Tümülüsler oldukça fazla tahrip edilmiştir.
TÜRKMEN MEZARLIĞI
İlçe merkezinin 700 metre güneyinde, Sarayözü-Saraykent yolunun doğusunda, yola yaklaşık 60 metre uzaklıktadır.
İşlenmiş mezar taşları, dikdörtgen şeklinde, koyun başını andırır kabartmalı, çizgi bezeme şeklinde, çiçek motifli, ok-yay şeklini andırır işaretlerden oluşur. Taşların bir kısmı ayakta, bir kısmı ise yatık durumdadır. Mezar taşlarındaki şekil ve bezemelerden yola çıkılarak mezarlığın Anadolu’ya ilk gelen Türk-İslam boylarına ait olabileceği düşünülmektedir.
Yozgat Sorgun hakkındaki gezi yazım için Sorgun