Şemdinli, Hakkari arası uzaklık: 156 km. Şemdinli, Yüksekova arası uzaklık: 66 km.
TARİHİ
Yöre, 1514 yılındaki Çaldıran savaşı ardından Yavuz Sultan Selim tarafından Osmanlı topraklarına katılmıştır. 1855 yılında Van Sancağına bağlı Şemdinan (Şemdinli) Albak, Çölemerik (Hakkari), Gever (Yüksekova), Beytüşşebap, Çal ve Kotur ilçeleri Erzurum vilayetine bağlandı. 1865 yılında ise Van vilayetinin kurulması ile, bu ilçeler Van vilayetine bağlandı.
1914 ile 1917 yılları arasında bölge Rus işgaline uğradı. 24 Kasım 1917 tarihinde bölge Rus işgalinden kurtarıldı. 1926 yılındaki Ankara Andlaşması ile Hakkari vilayeti kuruldu ve Şemdinli, Hakkari vilayetinin bir ilçesi oldu. Cumhuriyet döneminde bir süre Van vilayetine bağlanmış olsa da 1936 yılında tekrar Hakkari vilayetine bağlı bir ilçe oldu.
GENEL
Yerleşim, Doğuda İran sınırı (53 km.), Güneyde ve batıda ise Irak sınırı (117 km.) ile komşudur. Arazi çok engebeli ve ormanlıktır. Rakımı ortalama 1450 metredir. Bölgenin yüzde 45 lik bölümü ormanlıktır. Bölge ova yönünden fakir olmasına rağmen, 15 tane yayla bulundurur. Bölgedeki iklim şartları, yazları sıcak, kışlar ise kar yağışlı ve ılımandır.
GEZİLECEK YERLER
KAYME SARAYI
İlçe merkezine bağlı Bağlar köyünün kuzeyindedir. Köy, ilçe merkezine 15 km uzaklıktadır.
Kayme Sarayı kitabelerinden öğrenildiğine göre, 1909-1911 yılları arasında yapılmıştır. Muhtemelen Seyit Ubeydullah oğlu Seyit Muhammed Sıddık tarafından yaptırılmıştır. Günümüzde köy evlerinin batısında kalmaktadır.
Tanınmış İslam alimlerinden Seyyid Taha-i Hakkari: burayı yıllarca medrese olarak kullanmış ve aynı zamanda burada yaşamıştır. Kayme Sarayında: Seyyid Sibgatullah, Seyyid Fehim Arvasi ve Halife Derviş gibi önemli İslam alimleri yetişmiştir.
Yapı iki katlıdır. Ölçüleri 18.80 x 24 metredir.
Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Sarayın cephesinde düzgün kesme taş, içteki odaların bölme duvarlarında moloz taş kullanılmıştır. Cephelerdeki düzgün kesme taş işçiliği dikkat çeker. Yapı haremlik ve selamlıktır.
Restorasyon öncesinde sarayın sadece kuzey ve batı duvarları sağlamdır. Üst örtüsü ise tamamen yıkılmıştır. Yapının zemin ve birinci katları, birbirinin aynıdır. Ortada dikdörtgen iki salon ve dörder oda bulunur. Yani toplamda 16 oda, 2 hol olmak üzere 18 bölümden ibarettir.
Bağlar köyü: özellikle 1930-1940 yılları arasında oldukça etkin bir yerdir. Bu dönemde, burada: bir taş köprü, iki tane saray ve geniş kapsamlı bir mezarlık bulunduğu bilinmektedir. Ancak herhangi bir çalışma yapılmamıştır.
Bölgede ilk olarak, Kayme Sarayında 2011 yılında başlayan restorasyon çalışmaları 2018 yılında tamamlanmıştır. Van Müze Müdürlüğü tarafından yapılan araştırmalar sonucu ortaya çıkan verilere göre sarayın restorasyonu yapılmıştır.
Restorasyonda: sarayın odalarında birikmiş olan toprak ve taş parçaları çıkarılmıştır. Sarayın içinin temizlenmesiyle birlikte, saray bambaşka bir görünüme kavuşmuştur.
SEYYİD ABDULLAH VE SEYYİD TAHA-İ HAKKARİ TÜRBESİ
Sarayın güneybatısındadır, engebeli bir alandadır. Seyyid Taha: özellikle yurtdışında Suriye, Irak, İran gibi ülkelerde ve yurt içinde, ilim yapmada görev yapmıştır. Peygamberimizin neslinden olduğu söylenir, Seyyid Abdulkadiri Geylani’nin onbirinci torunudur.
1853 yılında Nehri’de vefat etti. Türbenin çevresinde, çevre düzenlemesi yapılmıştır. Çünkü: türbe yerli ve yabancı turistler tarafından yoğun ziyaret edilmektedir.
NEHRİ KÖYÜ VE TAŞ KÖPRÜ
Nehri köyü, ilçe merkezine 12 km uzaklıktadır. Nehri köyü 20’nci yüzyılın başlarına kadar ilim merkezi olarak biliniyormuş. Pesan çayı izlenerek varılan Nehri köyü, çevreye nazaran daha düzlüktür. Dönemin mirlerinin, alimlerinin, şeyhlerinin kaldığı ünlü Nehri Kelatı (Sarayı) bulunur. Yöredeki birçok eski yapı gibi Nehri Kelatı da yarı harabe durumundadır.
Taş Köprü
Taş köprü, köye 4 km uzaklıktadır. Şemdinli çayı üzerinde kuruludur. Köprü 1898 yılında Şeyh Muhammed Sıddık tarafından yaptırılmıştır. Yüksek dağların arasında, derin bir vadide bulunan Nehri köyü, bu bölgedeki yolların bağlantı noktasındadır. Köprü at ve yaya geçişleri için yaptırılmıştır. Köprünün uzunluğu 21 metre, yüksekliği 11 metredir. Tek gözlü ve yolu eğimli bir köprüdür.
Nehri Kelat Sarayı
Bağlar köyünün güneybatısında dere kıyısındadır. Saray, Kayme sarayına 100 metre güney batısındadır.
Yapının yapım yılı ve yaptıranını belirtir kitabesi ve herhangi bir kayıt yoktur. Ancak tahminlere göre: Seyid Muhammed Sıddık tarafından yaptırılmıştır. Eski ilçe merkezinin güneybatısında, dere kıyısında kuruludur.
Dikdörtgen planlı ve üç katlıdır. Kuzey-güney doğrultusunda dikdörtgen planlıdır. Tahmini olarak yapının boyutları 30 x 25 metredir. Tamamı düz kesme taştan yapılmıştır. Yapıya ait düzgün kesme taşlar çevreye dağılmış ve yer yer yakınındaki ahır yapılarında kullanılmıştır.
Yapı; içinde ortada bir hol ve bunun iki yanındaki odalardan meydana gelmiştir. Kapı ve pencereler, kenarlardan kademeli silmelerle profillendirilmiştir. Yapıdan günümüze sadece iki kemer ve bir duvar gelebilmiştir.
Kemerli ve oldukça gösterişli olan girişi dikkat çeker. Kapının bulunduğu orta kısım, içe doğru girinti teşkil eder, ortada sivri kemer açıklıklı ve kademeli kapı ile iki yanındaki pencereler, yapıya anıtsal bir görünüm verir. Ancak bu gösterişli girişten günümüze sadece yıkıntıları kalmıştır.
Tarihi saraydan geriye, sadece birkaç kemerli pencere ve kuzey cephesinde bulunan giriş kısmı ayakta kalmış durumdadır. Sonuç: yıkılmış olmasına rağmen, yörenin önemli sivil mimarlık örneklerinden, tescilli yani koruma altına alınmış bir yapıdır.
NASTURİ KİLİSELERİ
Dera Raş kilisesi-Kara kilise
İlçe merkezine bağlı Yayla Mahallesinde bulunan, Nasturilerin temel kilisesi Dera Reş kilisesidir. Günümüzde harabe halindedir.
Betkar Kilisesi
İlçe merkezine bağlı Betkar köyündedir. Burası küçük bir köy kilisesidir. Burası, iki bölümden oluşuyor, dışarıdan normal bir ev gibi görünen ama içeriden kemerli tavanı ile dikkati çeken kilisenin duvarlarında göçükler ve çatlaklar vardır. Kilisenin korunaklı küçük giriş kapısından, kilisenin içine doğru ilerleyen bölümde, kaçak define arayıcılarının kazdıkları çukurlar bulunuyor.
Hakkari Yüksekova gezisi hakkındaki yazım için Yüksekova