Etiket: Kumluca gezisi

Kumluca; çevresindeki diğer yöreler gibi, turizmden gerekli desteği alamamış bir yer. Sanırım bunun en büyük nedeni: deniz kıyısında bulunmaması, denizden birkaç km. daha içeride bulunması. Ama; yine de, burada bulunan Olympos; gerek tarih, gerek deniz ve gerekse doğa olarak; buraya apayrı bir hava katmaya yeter.

ULAŞIM:

Kumluca-Antalya arasındaki uzaklık: 96 km.dir. Ulaşım D-400 kara yolundan sağlanmaktadır. Beldibi-Göynük-Kemer-Çamyuva-Tekirova güzergahı izlenmektedir.

Kumluca-Finike arası uzaklık: 18 km. dir. Antalya-Kumluca arasındaki karayolu rahat ve konforlu bir yolculuk sunuyor.

GENEL:

Kumluca: çevresindeki diğer yerleşim yerlerinin aksine; deniz kıyısında değil, denizden içeride kurulmuş bir yerleşim yeri. Bu nedenle: Kumluca içinde büyük ve devasa turistik tesis bulmak mümkün değil.

Yalnız: Olimpos-Beydağları Sahil Milli Parkının burada bulunması ve elbette Olympos; buraya turistik açıdan ayrı bir değer katıyor.

Çünkü: Olympos: gerek tarih ve gerekse deniz olarak muhteşem bir yer. Kumluca’ya gidenler: Olympos’u mutlaka görmeli ve yaşamalı.

Evet: Kumluca’nın diğer belli başlı özelliklerini şöyle sıralamak mümkün.

NE YENİR:

Kış günlerinde: buğday, mısır, nohut ve fasulyeden yapılan köle ile yine mısır unundan yapılan “arabaşı” yenilir. Bunların dışında: keşkek ve yayla kesimlerinde yapılan höşmerim yemekleri meşhurdur.

SAHİL ŞERİDİ:

İlçe, 30 km. uzunluğunda sahil şeridine sahiptir. Mavikent Beldesi ile, Finike İlçesi arasındaki sahil şeridi, şu anda, yalnızca yöre halkı tarafından inşa edilmiş, ahşap evler (obalar) ile iskan edilmiştir.

EKONOMİ:

İlçede, büyük sanayi tesisi bulunmamaktadır. Ekonomi, büyük ölçüde seracılığa dayanmaktadır. Halk; turizmden gerekli geliri sağlayamayınca, seracılık ve turfandacılık ön plana çıkmıştır.

DEVE GÜREŞLERİ:

Halk deve güreşlerini çok sever. Her yıl, kış aylarında birkaç kez deve güreşleri tertiplenir. Bu güreşlerde: halk eğlenir. Güreşlere: Kumluca’nın dışından: Demre ve Aydın, Denizli yörelerinden develer getirilir.

TARİHİ:

13’ncü yüzyılın başlarında, Selçuklu Sultanı I’nci Gıyaseddin Keyhüsrev zamanında, Antalya’nın fethinden sonra, bölgenin ilk mülki amir ve komutanı olan: Bübarizeddin Ertokuş tarafından, Likya’nın doğu kısmına Oğuzların üç-ok koluna mensup, Iğdır boyu yerleştirilmiştir.

Bundan sonra: Antalya’nın batı bölgesine, Iğdır denmeye başlanmıştır.

Bu bölge: Selçuklu, Beylikler ve Osmanlı Devleti döneminde, kaynaklarda: Iğdır, Iğdır eli, Iğdır nahiyesi adı ile de anılır.

19’ncu yüzyılın başlarından itibaren, Osmanlı kaynaklarında, bölgenin adı: “Iğdır maa Kardıç” olarak geçmeye başlar.

Finike kazasına bağlı olan Kumluca nahiyesinin merkezini oluşturan Sarıkavak köyü, 19’ncu yüzyılın başlarında kurulmuştur. Kumluca ve Sarıkavak adları, 15’nci yüzyıldan itibaren: yer, mevki adı olarak Osmanlı belgelerinde kendini gösterir.

Sarıkavak köyü sakinlerinin değirmencilik ve fırıncılık alanlarında mahir oldukları bilinir. Kumluca nahiyesinde genel olarak kereste ticareti, arıcılık, meyvecilik, demircilik, ağaç işleri ve hayvancılık, yaygın olarak yapılmaktadır.

Ayrıca: 20’nci yüzyılın ortalarına doğru Kumluca’da Finike Limanının etkisiyle olsa gerek, her türlü mal bulunmakla beraber, yaygın meslek olarak mefruşat ve terzilik görülür.

1 Nisan 1958 tarihi itibarı ile, Finike kazasından ayrılan Kumluca nahiyesi, Kumluca kazası olmuştur.

GEZİLECEK YERLER:

50.YIL KARATEPE KÜLTÜR MERKEZİ-KALE KULE:

Kumluca merkezdedir. 50’nci yıl kültür merkezi kompleksi içinde bulunan kule, 5 katlıdır. Giriş katında Belediye tarafından işletilen bir çay bahçesi vardır.

3’ncü katta bir restoran ve en üst katta seyir terası vardır. Burada yeşillikleri içinde harika bir şehir manzarası izleyebilirsiniz.

SARNIÇ TEPESİ:

Beykonak, Sarnıç Yolu Sokaktadır. Kumluca merkeze 4 km uzaklıktadır.

Sarnıç tepesi 285 metre yüksekliktedir. Yolu asfalttır. Kumluca Belediyesi tarafından 2006 yılında kurulmuştur. Burada: piknik alanı, çocuk oyun gurubu kompleksi, kır kahvesi ve hayvanat bahçesi bulunmaktadır.

Hayvanat bahçesinde, ruminant yani ot yiyen hayvanlar barınmaktadır. Bunların sayısı 50’yi aşkın türden 600 civarındadır.

Hayvanat bahçesinin bulunduğu yer, aynı zamanda huzurlu ve sessiz bir mesire yeri olarak kullanılmaktadır.

AKTAŞLAR KOYU-AKTAŞ SAHİLİ:

Sahili çakıl taşlıdır. Denizi hemen derinleşmez, sığdır. Sahilde hiçbir tesis yoktur.

GAGAE-GAGAİ-GAXE-MAVİKENT-AKTAŞ:

Mavikent beldesi Aktaş-Yeniceköy Mevkiindedir. Yeniceköy’e yaklaşık 1.5 km uzaklıkta, bir tepenin üzerindedir.

Kentin kuruluş mitosuna göre: yerleşecek toprak peşinde olan Rodoslular, yerli halka toprak isteklerini bildirmek için “ga”ga” (toprak)  diyerek iletmişlerdir. İsteklerini aldıktan sonra da buna bağlı olarak yerleşime “Gagai” demişlerdir. Diğer bir söylentiye göre ise, Rodoslu komutan Nemius Kilikia ve Lykialı korsanları yendikten sonra denizde karşılaştığı fırtına sırasında sular içinde mücadele ederken tayfalar uzakta karayı görür ve “ga”ga” diye bağırır ve kıyıya çıkıp canlarını kurtarırlar.

Bu konuda en doğru ve kapsamlı öneri ise: Klasik Gagai sikkesinden yola çıkılarak açıklanır. “Gagai kelimesi eski Anadolu dillerinde bulunan hahha kelimesinden gelmektedir. Normalde yazılışı gaxe formunda olmalıdır. Ata-soy anlamındaki “haha” kelimesi, Yunanca’da “xaxe” yazılamadığı için gage olarak yazılmıştır. Ancak Likçe’de “gaxe” olarak yazılan bu kelime, yapısını Likçe’de bulmaz. Çünkü Likçe’de “g” ile başlayan kelime yoktur. Sonuç olarak: Gaxe, Anadolu  dillerindeki hahha sözcüğünden kaynaklanır. Yani Likçe yazıtlı bu sikke, Gagai’nin bir eski Anadolu kelimesi olan “hahhe” den türemiş olduğu anlaşılır. 

Araştırmacılar, buraya Lykia’nın önemsiz bir şehri derler. Ünü, şehirde bulunduğu söylenen madenden gelir. Gagai yakınlarında Gages olarak anılan bir akarsudan bahsedilir. Ayrıca yerleşim yakınlarında Gagates diye tanınan bir linyit ocağının olduğu da söylenir. Güneydoğu Lykia’da bulunan krom, manganez ve linyit gibi madenlerin Perikle’nin doğu politikasında belirleyici olduğu düşünülür. Aslında genellikle tersi beklendiği halde Plinius’a göre hem maden hem de akarsu adını Gagai’den almıştır. 

 

YOL:

Gagai, Patara Yol Klavuz Anıtına göre, Limyra-Korydalla-Gagai-Korykos güzergahında yer almaktadır. Deniz yolu bağlantıları da öncelikle Karaöz (Korsan Koyu) ve muhtemelen Finike limanları aracılığıyla sağlanıyordu. Şehir içi yolun mezarlık vadi kesiminde uzanan bir kısmı izlenebilmektedir. Bugün dar bir patika biçimindeki izlenen yolun kaya mezarlığı kesimindeki bir bölümü büyük taşlarla örülmüş teras duvarlı geniş bir yol şeklinde yapılmıştır. Buradan geçen küçük akıntı yatağının üzerinde dolgu köprü oluşturulmuştur. 

 

YUKARI AKROPOL:

Aslında Gagai’nin en erken mimari kalıntılarının tespit edildiği erken yerleşimidir. Yukarı kale, tamamen doğal topoğrafyanın şekliyle yaklaşık dikdörtgen formda biçimlenmiştir. Uzunluğu kuzeydoğu-güneybatı yönünde 120 m genişliği kuzeybatı-güneydoğu yönünde doğu tarafta 56 m, batı tarafta ise 34 m. dir. 6 m yüksekliğe kadar iyi korunmuş durumdadır. Özellikle kuzey ve doğu kesimde kesintisiz olarak seyirdim yoluna kadar ayakta korunmuştur. Yapı tekniği, kireç harcıyla örülmüş moloz taş olup Erken Bizans karakterindedir. Ana girişi, lentosu  dışında korunmuştur. 

Akropolün en üst kısmında bulunan kuleden, tüm çevre Finike’ye ve Gelidonya burnuna kadar rahatlıkla izlenebilmektedir. Kulenin doğu tarafındaki destek duvarlarının eğimli işçiliği dikkat çekmektedir. Kulenin duvar işçiliği Lykia’da çok örneği bulunan Helenistik kule-çiftliklere benzer. 

 

KİLİSE:

Akropolün batısında doğu-batı yöneliminde konumlanmıştır. Erken kulelerin arasında kuleleri birleştiren duvar üstüne yerleştirilmiştir. Bazilikal planlıdır. Kesme taşlarla örülü dış duvarları ve moloz-harçla örülü iç duvarları vardır. 4 basamağı görülen synthonon ana kayaya oyuludur. Narthekse ilişkin bir duvar görülmez. Kilise planı ve özellikle işçiliğiyle MS 5’nci yüzyıla tarihlenir. 

 

AŞAĞI AKROPOL;

İlk tepenin sınırında denize bakar. Kuzey-güney doğrultusunda uzanan sur duvarlarının kuzey kesiminde duvarlar, tepenin doğal uzantısı paralelinde batıya doğru 37 m yönelip sonra da kuzeye döner. 

Kayalık tepecikleri arasında alçak kesimleri duvarla kapatarak kendi içinde kapalı bir alan oluşturur. Bu kesimde duvar iki kademeli ve güçlüdür. Duvar ve kulelerde MS 10-12’nci yüzyıl ve MS 6-7’nci yüzyıl karakterli işçilikler vardır. 

 

MAĞARALAR:

Gagai Tepesini ikiye ayıran fay zonu içerisinde çöküntülerden de oluşan mağaralar bulunmaktadır. Derin fay zonu çevresinde ve fay zonunda gelişmiş mağara sisteminde içlerinde yapılan araştırmalarda çok sayıda seramik parçası, depo kapları parçaları, mimari kiremit parçaları ve duvarlarda kiriş yuvaları bulunmuştur. Bölgenin en erken seramik buluntusu olan İlk Tunç Çağ örneği doğal galerilerin birinde in situ olarak ele geçmiştir. Akıntının ulaşamayacağı bazı iç kaya gelerilerinin uygun olanlarının çoğunun kullanılmış olduğu anlaşılmaktadır. Sonuç olarak: mağara yarıklarının ve mağaraların serin derinliklerinin soğuk hava deposu işlevli olarak  dönemler boyunca kullanıldığı anlaşılmıştır. 

 

ROMA DÖNEMİ KAMU MERKEZİ:

Akropolün batı ve kuzeybatısında bugün seralar ve portakal, limon bahçesi olan, Aşağı Akropolün kuzeyinde başlayan düzlükte bazı kalıntılar görülmektedir. Bunlar: muhtemelen tiyatro, hamam, aquadukt, nymphaion, bazilika olabilir. Yerleşimin Roma dönemi kamu merkezinin bu düzlükte olduğu bellidir. 

 

HAMAM:

Rhodiopolis kentindeki Opramoas Anıtı yazıtlarında, Opramoas’ın Gagai’ye bir “balaneion” yapımı için 18.000 dinar yardım verdiği yazılıdır. Kaynaklara göre, güreş, boks gibi oyunların Rhodiapolis, Phaselis, Olympos, Oinoanda, Myra, Patara, Balboura, Kormi, Tlos, Sura gibi Gagai’de de yapıldığı, Gagai’deki festivalin ise Asklepieia Festivali olduğu anılmaktadır. Dolayısıyla Gagai’de MS 2’nci yüzyılın birinci yarısı sonuna doğru yapılmış olması gereken bir hamamın varlığı kesindir. 

Çoğunluğu tahrip olmuş 3 bölümlü küçük bir hamamdır. İlk bölüm frigidarium ve apoditerium işlevlerini birlikte karşılayan en büyük mekandır. Diğer iki bölüm ilk bölümün batı duvarına bitişik yan yana uzanmaktadır. Tepidariumun mozaik zemininden büyük bir kısmı toprak altında korunmuştur. Caldariumun hypocaustum sistemi sağlam korunmuştur. Hamama bitişik 200 m karelik alan hamamın palaestrası olarak kullanılmış gibi görülmektedir. 

 

NYMPHAİON:

Hamamın yaklaşık 50 m doğusunda yamaç başlangıcında yarım yuvarlak bir yapıdır. Hamama bakmaktadır. Kuzey taraftan, yamaç paralelinde kente gelen aquaduktun uzantısı bu yapıya yönelmektedir. Yarım yuvarlak kubbeyle örtüldüğü anlaşılmaktadır. İçinde 3 niş bulunur. Tuğla ve  taşla örülmüş ve sıvanmıştır. 

 

TİYATRO:

Hamamın güneyinde yamacın başladığı kesimde doğal bir çanak bulunmaktadır. Yoğun bir bitki örtüsü içinde, günümüzde sadece 2 blok saptanabilmiştir. Bunlar kavea sonunda set oluşturan sıraya ait olmalıdır. Alandan anlaşılan, çok küçük bir tiyatronun varlığıdır. Hamam ve tiyatro çanağı arasında kalan düzlük agora olmalıdır ve kaynaklarda bahsedilen Asklepieia şenlikleri ve diğer etkinlikler ve toplantılar burada yapılıyor olmalıydı. 

 

AQUADUKT:

Yerleşimin kuzeyinde, Karaveliler Mahallesi içinde, kuzeydoğu-güneybatı yönünde Mavikente doğru ilerleyen aquaduktun, 250 m lik kısmı çoğunlukla ayakta izlenebilmektedir. Sağlam korunmuş 23 ayak sayılmaktadır. Ayaklar değişik yüksekliklerde korunmuş ancak, ayakları birbirine bağlayan kemerler tamamen yok olmuştur. Toplam yükseklik 4.75 m yi aşmaktadır. Ayaklar her iki yüzde karşılıklı payandalarla desteklenmiştir. Gagai aquaduktu, en yakında bulunan ve muhtemelen aynı tarihte Opramoas’ın desteğiyle inşa edilmiş olan Korydalla aquakduktuyla teknik ve malzeme açısından benzerdir. 

NEKROPOL:

Akropol’ün kuzey eteğinde, akropole çıkan yolun çevresinde, daha çok da kuzeyindeki eğimli yamaç boyunca kayalığa yayılmıştır. Mezarların görünen çoğunluğu Roma dönemi kaya mezarlarıdır. Kalanların çoğu yer altı oda mezarlarıdır. 

Kaya mezarları  daha çok Roma dönemi özellikleri gösterir. Hiç birinde ahşap imitasyon bulunmaz. Lykia tipiyle ilgileri yoktur. Yerleşim tepesi kayalıklarında Lykia tipi hiçbir mezar bulunmamaktadır. Ancak, Gagai’nin yakın çevresindeki Andızlı Tepe gibi bağlantılı garnizon yerleşimlerinde tekil kaya mezarları bulunur. 

 

BULUNTULAR:

Aşağı Akropoldeki yüzey buluntularının büyük çoğunluğu Roma ve Bizans günlük kullanım seramikleridir. Mavikent Yalı İlköğretim Okulu bahçesinde ve Mavikent Yapraklı Mezarlığında çok sayıda devşirme malzeme saptanmıştır. Mezarların yapımında da mezar taşı olarak genellikle Bizans kilise malzemesi olan bloklar ve sütun parçaları kullanılmıştır. Önemli yüzey buluntuları, İlk Tunç Çağ seramiği, üzerinde Tanrıça Athena Parthenos bulunan Roma dönemi yüzük taşı, 7 adet yazıtlı mezar sunağı, 1 mil taşı ve sikkelerdir. Gagai’nin ilk parası Klasik dönemde basılır. Bu ünik sikke, kentin orijinal ismi olan “hahha-gaxe” konusunda çok önemli bilgiler verir ve MÖ 430-420’ye tarihlenir.

Gagai, Helenistik Birlik döneminde sikke darp eden kentler arasındadır. Kentin adını taşıyan sikkenin ön yüzünde defne çelenkli Apollon başı, arka yüzünde ise Kithara ve Aykıon ethnikonu ile birlikte kentin adının kısaltması olan IA yazılıdır. Bu seride sikkeler MÖ 167-MÖ 1’nci yüzyıl ortalarına tarihlenmektedir.

Kentte kült alanlarının olabileceği hibrit mimari kalıntıları olsa da herhangi bir tapınağa rastlanmamıştır. Kentte inanılan asal tanrının Athena olduğu, Klasik Dönem sikkesi üzerindeki Athena betiminden ve bulunan yüzük taşı üstündeki Athena parthenos tan anlaşılmıştır. Athena tapınımını destekleyen diğer belge Gagaiye bağlı Melanippion da Athena Tapınağı vardır.

 

CORYDELLA-KORYDALLA-KORYDALLA-HACIVELİLER:

Kumluca merkeze 1 km uzaklıkta, merkezin batısında iki tepe üzerinde aralıklarındaki düzlüktedir. Rhodiapolis’e gelmeden önce küçük bir birim olan Korydalla’dan geçilir. Eldeki yazıt ve sikkeler Roma dönemine aittir. 

Antik kentin ismi, Likya dilinde “Korydalla” olarak geçer ve isminin kelime anlamı Doruk Hisarcığı’dır.

Araştırmacı Spratt: iki tepe arasındaki kent merkezinde bulunan uzunca duvar üzerinde kentin adını taşıyan bir yazıt gördüğünü anlatır. Miliarium Lyciae bunlardan biridir. Patara Yol Klavuz Anıt yazıtında: güneydoğu Lykia güzergahında Lymra-Korydalla-Gagai bölümünde adı anılmaktadır. Gagai, Rhodiapolis ve Korydalla ile birlikte, muhtelemen bir birliktelik oluşturmaktaydı. Bu üçlü birliğin en büyük kenti olmadığı halde önde geleni Korydalla’dır.

MÖ 5’nci yüzyılda, Pers ordularına bölgede casus Korydallas yol göstermiştir. Kendisi: Corydella şehrinin bir ferdiydi.

Kent, Roma döneminde de varlığını sürdürmüş, ancak özellikle Bizans döneminde gelişmiştir. Zamanla şehirden, kıyı şehirlerine doğru bir göç olmuş ve giderek önemini yitirmiştir.

11’nci yüzyılda Tekeoğulları isimli Türk boyu bölgeye gelmiş, kalıntıların yakınındaki verimli ve kumlu, alüvyonlu ovada “Kumluca” yerleşimini kurmuşlardır.

Günümüzde, zeminde sadece şehre su getiren “Aguaduktur” kalıntıları görülebilmektedir. Başkaca kalıntı yoktur. Çünkü Kumluca evleri yapılırken, kent talan edilmiştir. Antik kentin üzerine Hacıveliler köyü yapılmıştır.

Günümüze ulaşan kalıntılar:

Korydalla’nın durumuna bakıldığında bir mucize gibi bugüne gelebilmiş olan kalıntılardan biri büyük kuzey tepenin arka yüzündeki kaya mezarları, diğeri de küçük tepedeki sarnıç, aquaduktur (su kemeri) ve hypocaustum sistemi görünen, neredeyse tamamen tahrip olmuş bir hamamdır. Bugüne kalışını, ana kayaya oyulmasına (taşınabilir olmamasına) borçlu olan kaya mezarı tek odalı ve cephede tek çerçeveli kapısıyla yayın bir örnektir. Cephede kapının çerçevesini oluşturan silmeler, ahşap bir konutu taklit etmektedir. Bu haliyle klasik Lykia tipi kaya mezarıdır. 

Aquadukt:

Bugüne kadar gelebilen en kapsamlı kalıntıdır. Kuzey yönden şehrin bulunduğu tepelere doğru gelir. Kuzey tepenin güney eteğinde düzlükteki kalıntılarla buluşur. Yapı tekniği ve malzemesi Gagai örneğine çok benzer. Yerleşim tepesinin doğu tarafındaki Türk mezarlığında, antik kentten taşınmış pek çok mimari blok mezar taşları kullanılmıştır. İçlerinde yazılı ve bezemeli parçalar da bulunmaktadır. Bugüne kalanlar ise oldukça acıklı miktardadır. Tepede kalmış bir sarnıç parçası ve bir zamanlar var olan bir yapıya ulaşan kaya basamakları.

Günümüzde ve yakın geçmişti, Korydella denildiğinde ilk akla gelen Korydella definesi veya Kumluca definesidir.

Corydella-Kumluca Definesi:

Sion Hazinesi 1963 yazının sonlarında, Hacıveliler mezrasının (Kumluca’nın 2 km batısında, Likya’da modern bir kasaba olan Büyük Asar (Büyük Harabe-antik kentin bulunduğu yer) denen alanda bulunmuştur. Define yaşlı bir kadın tarafından tesadüfen bulunmuştur. Adı “Kumluca Definesi” olsa da asıl kaynağı Myra’nın kuzeyindeki “Sion kilisesi” dir. Sonradan buraya getirilmiş olmalıdır. Zaten definenin bulunduğu yerde, görünürde bir kilise bulunmaz. 

 

Hazinenin erken bir Bizans kilisesinin kalıntılarından yaklaşık 30 metre uzaklıkta bulunduğu bilinmektedir.

Hazinenin: MS 7’nci yüzyılda işgalci Araplardan saklanmak için gömülmüş olabileceğine inanılmaktadır.

Definenin bulunması hakkında çeşitli söylentiler bulunmaktadır.

1’nci Söylenti:

1963 yılında Hörü isimli bir çoban köylü kadın bölgede keçilerini otlatırken keçilerinden birinin ayağına bir zincir takılır. Akabinde burada “Corydella” ve “Kumluca definesi” olarak isimlendirilen define bulunur.

2’nci Söylenti:

1961 yılında Kumluca yöresinde yaşayan, yaşlı bir kadın, rüyasında bir define görür. Bu rüyasını çocuklarına anlatır ve ovadaki büyük ağacın altını kazmalarını söyler. Bunun üzerine çocuklar annelerinin söylediği yeri kazarlar ve defineyi bulurlar.

Define:

Definede bulunan objelerin kesin sayısı bugün bile bilinmemektedir. Muhtemelen 50’den fazla parçadan oluştuğu düşünülüyor.

Hazinenin, gömülme tarihi ve gömülme nedeni bilinmemektedir.

Definede: Likya birliği ve Roma dönemlerine ait birçok sikke bulunmaktadır. Ayrıca: gümüş kilise eşyaları vardır ancak bu kilise eşyalarının işçilikleri muhteşem güzeldir.

Kilise eşyalarının üstünde: Myra kuzeyinde “Sion kilisesi” ne ait oldukları belirtilmektedir. Objeler: MS 6’ncı yüzyılda, tek bir atölyede, ancak farklı teknikler kullanılarak yapılmıştır.

Parçaların üstünde: Bizans’ın en görkemli olduğu İmparator I Justinianus döneminde, Konstantinopolis yani İstanbul şehrinde yapıldıklarını gösteren damgalar vardır.

Bir kısım obje üzerinde ise, monogramlar görülür. Bunların: hayırsever Piskopos Eutykhianos tarafından Sion Manastırına hediye edildiği belirtilmektedir.

Güney Likya dağlarındaki bir manastır için, bunlar olağanüstü hediyelerdir.

Hediyeler arasında: büyük bölümü altın ve bir kısmı gümüşten: altın kaplamalı tepsiler ve haçlar, kandiller vardır. Özellikle: İmparator I Justinianus döneminden (MS 527-565) kalma buhurdan büyük ilgi çeker. 

Buluntular: Bizans dönemini yansıtması, maddi yönü ve bilimsel değerinin çok yüksek olması nedeniyle bütün dünyanın ilgisini çeker.

Sonuç olarak: değerli eşyalardan oluşan definenin önemsiz bir yerdeki basit bir kilise ait olması beklenemez ve nihayetinde buluntular Myra’nın arkasındaki Sion Manastırına aittir.

Definenin Talan Edilmesi:

Define haberinin alınmasının ardından: eski eser kaçakçıları, derhal İstanbul’dan Kumluca’ya gelirler. Antalya Müze Müdürü ise, Antalya’dan Kumluca’ya gidecek bir araç bulamadığından geç kalır ve Kumluca’ya ulaştığında, definenin büyük bölümünün yöreden kaçırıldığını görür, definenin sadece küçük bir bölümünü (20 parça kadar) ele geçirir. Definenin talan edilişine son anda yetişen Antalya Müze Müdürü Ebcioğlu, ancak Jandarmanın yakalayabildiği 20 eseri müzeye görüleldi. 

Definenin yöreden kaçırılan büyük bölümü ise, uluslararası kaçakçı Yorgo Zakos tarafından, Amerika’da yaşayan emekli büyükelçi Robert Bliss ve eşi Mildret Bernes Bliss’e, 1 milyon dolara satar. Onlarda defineyi müzeye bağışlamışlardır.

Yorgo Zakos, define parçalarını 1962 yılında Kumluca’dan satın almış ve resmi soruşturmadan kaçmak için 1963 yılında Türkiye’den kaçmıştı.

Define, 1963-1965 yılları arasında, İstanbul üzerinden önce İsviçre ve oradan da Amerika’ya kaçırılır. Küçük bir kısmı ise, Avrupa’daki bazı koleksiyoncular tarafından satın alınır.

Günümüzde: İngiltere-Londra Hewit Koleksiyonunda 4 parça ve Digby koleksiyonunda ise 1 parça vardır.  Ancak Hewit koleksiyonunda bulunan parça başkalarına satıldığı için günümüzde akıbeti meçhuldür. İsviçre’de bazı koleksiyoncularda da definenin bazı parçalarının bulunduğu tahmin edilmektedir.

Antalya Arkeoloji Müzesinde ise, sadece 14 parça Sion eseri olarak definenin parçaları sergilenmektedir.

Definenin 18 parçalık bölümünün yani kayıt bölümünün, 1964 yılında Atina’da yapılan bir toplantıda İstanbul Arkeoloji Müzesinden Nezih Fıratlı tarafından fark edilir. Kısa bir süre sonra hazinenin ülkemize iade edilmesi istenir. Ancak iade edilmez.

Halen Amerika’da Dumbarton Oaks Koleksiyonunda bulunmakta ve Washington şehrinde Dumbarton Oaks Müzesinde sergilenmektedir. 1968 yılında bu yana yapılan görüşmeler, henüz olumlu bir sonuç vermemiştir. 

Müze envanterinde günümüzde Kumluca definesine ait 18 parça eser bulunmaktadır.

Sonuç:

Define parçalarının ülkemize iade edilmesiyle ilgili olarak yıllardır Amerika’da bulunan Dumbarton Oaks Müzesi yetkilileriyle görüşülmektedir, ancak herhangi bir olumlu gelişme olmamıştır.

RHODİAPOLİS:

Kumluca merkeze 5 km uzaklıktadır.

Rhodiapolis, Sarıcasu’nun arka bölümünde, deniz seviyesinden 300 metre yükseklikteki bir tepe üzerinde bulunur.

Tepenin güneyinde Kumluca düzlüğüne ve Akdeniz’e bakan yamaç: yapılarla doludur. Çünkü Rhodiapolis’in en önemli özelliği şehirciliktir. Dar ve zor arazide oldukça başarılı planlanmış kompakt bir kent yaratılmıştır.

Yapılar arasında sadece cadde ve sokak boşlukları dışında bir boşluk yoktur. Eğimli arazide, kentsel yapılaşmaya imkan tanıyan, çok sayıda teras çoğunlukla sarnıçlar ile oluşturulmuştur.

Böylece hem su ihtiyacı karşılanmış, hem de yapılara uygun düzlükler sağlanmıştır.

İsmi nedeniyle şehrin Rodoslular tarafından kurulduğuna inanılmaktadır.

Theopompos’un yazdıklarına göre: Rhoriapolis şehri ismini Mopsos’un kızı Rhodos’tan alır.

Bir başka yazara göre ise, şehir Troya savaşından sonra Akhaların önderi Amaphilokhos tarafından kurulmuştur ve şehre aynı zamanda bir kahin olan kızı “Rhodia” nın ismini vermiştir.

Bölgedeki şehirlerin merkezi konumundaki Rhodiapolis şehri Likya birliğinde 1 oy kullanma hakkına sahipti. Ancak çevresindeki küçük kentlerin ise, üçü bir arada sadece 1 oy kullanabiliyordu.

Rhodiapolis, Doğu Likya’nın sınır kentidir. Likya bölgesi bundan sonra bitiyor. Şehir, zengin ve verimli arazilere sahipti.

Ören yerinde: Akropoldeki kalıntılar dışında, kuzey ve doğu Kumluca ovaları ve Akdeniz’i çevreleyen yamaçlarda da bina kalıntıları vardır.

Rhodiapolis: başarıyla planlanmış çok kompakt bir şehircilikle öne çıkmaktadır.

Binalar, birbirine yakın konumlandırılmıştır.

Eğimli arazide, teraslar oluşturulmuştur. Çünkü Rhodiapolis şehrinde yeterince  düz arazi yoktur.

Klasik dönem Rhodiapolis sakinleri, tepenin üzerinde yaşıyordu.

Kaya mezarları ile kuzey vadisindeki ev kalıntıları, orada daha küçük bir yerleşim kurulduğunu gösterir.

 

KENTTE YAŞAMIŞ ÖNEMLİ KİŞİLER:

OPRAMOAS:

Kentin en ünlü simasıdır.

Antonius Pius (MS 138-161) döneminde yaşamış ve Likya’nın en zengin ve en ünlü hayırsever adamı olmuştur. Kendisi, yaptığı tarımsal ürünler ve deniz ticareti sayesinde büyük bir servet edinmişti.

Opramoas’ın Likya birliğinde üstlendiği ilk görevi: arkhiphylakia olur. Erken dönemdeki hizmetleri nedeniyle, 4 kez onurlandırılır. Bu onurlandırmalarda: bronz heykel, altın kaplama ikon ve altın çelenk almıştır.

MS 131-132 yıllarında cömertliğini kanıtlayan Opramoas, Likya birliği tarafından yıllık onurla onurlandırılmıştır.

MS 136 yılında, İmparator kültü başrahipliği ve Likya birliği yazmanlığı görevini alır.

Opramoas’ın tüm Likya’da yardım etmediği şehir yoktur.

Özellikle, MS 141 yılında, depremde yıkılan pek çok yapı, Opramoas tarafından onarılmıştır.

Kentlere yapılan yardımlar dışında: kurduğu vakıf sayesinde: Likya’da 16 yaşına gelmiş bütün çocukların eğitim ve beslenmeleri, yaşlılar için kefen parası, genç kızlar için çeyizlik ve yoksullara yiyecek yardımları da yapmıştır.

İmparator Hadrianus: Asya olaylarını detaylıca bilen Likyalı tüccar Opramoas’ın gizli raporlarının, Palma tarafından alaya alındığını” anlatır.

Yöredeki birçok antik şehrin günümüze ulaşmasında Opramoas tarafından şehirlerin deprem sonrasında yeniden imarında yapılan yardımın büyük katkısı olmuştur.

2015 yılında Prof. Dr Nevzat Çelik’in girişimleriyle, Opramoas Antalya Sanayici ve İşadamları Derneğine onursal üye yapılmıştır.

HERAKLEİTOS;

MS 2’nci yüzyılda yaşamış bir hekim ve din adamıdır.

Atina’da rahiplik yapmış, belli bir yaştan sonra da Rhodiapolis şehrine geri dönüp şehirde Asklepios kültünü kurmuş ve başrahip olmuştur. Ayrıca bir hastane açmıştır.

Böylece, şehir aynı zamanda bir sağlık merkezi olmuştur.

Kazılarda hastane ve tedavi odaları bulunmuştur. Üç girişli bir yapı ve burada su tedavisi ve telkin odaları gün yüzüne çıkarılmıştır. Çünkü hastanede su tedavisi yapılıyor, telkinle hastalar iyileştiriliyordu.

Hastanede masaj odaları, yağlanma odaları ve telkin odaları vardı. Tedavi odalarında küçük krem kaşıkları, iğneler bulunmuştur, ayrıca yatakhaneler de vardır.

Ayrıca kütüphane tespit edilmiştir. Ancak ortaya çıkan yapıların ve yazıtların anlamları tam olarak çözülememiştir.

ARKEOLOJİ KAZI ÇALIŞMALARI:

Şehir, ilk kez, 1842 yılında İngiliz bilim adamları Daniel, Sprat ve Forbes tarafından keşfedilmiştir. 1881-1882 yıllarında da çalışmalar devam etmiştir.

KALINTILAR:

Rhodiapolis şehri, Likya dilinde yazıta sahip kaya mezar dışında, MÖ 7’nci yüzyıl öncesini yansıtacak kalıntılara sahip değildir. Bizans çağı yapılarının büyük kısmı da tahrip olmuş, günümüze ulaşmamıştır.

TİYATRO:

Tiyatro, kentin kuzeyinde, bugün görülebilen Bizans yerleşiminin bulunduğu Akropol tepesinin güney doğusundadır. Kamu merkezinin kuzey sınırındaki son kamu yapısıdır. Kentin kamu merkezinin belirleyici ve genel olarak da şehirciliği etkileyen temel yapı olarak merkezi bir konumdadır. 

Tiyatro, güneye bakar. Yöneliminden dolayı, gün boyu güneş alır. Helenistik dönemde en erken inşa edilen yapıdır. Yerli kireçtaşından yapılmıştır.

Roma döneminde, kent merkezinde yer bulma sıkıntısı yaşandığından, kamu yapıları, kentin en önemli yapısı konumundaki tiyatro çevresinde konumlanmıştır.

Tiyatronun Cavea  bölümü oldukça iyi korunmuştur. Sahne binasının, hyposkene ve postskene bölümleri de iyi korunarak günümüze ulaşmıştır.

Oturma sıralarının uçlarında bulunan aslan ayağı kabartmalarıyla Cavea, ince bir işçiliği sahiptir. Cavea’nın sekizde dörtlük bölümü, yamaca yaslanmıştır. Kuzey batı analemma duvarı, palygonal duvar örgüsü ile yükseltilmiştir.

Caea’nın çapı 40 m dir ve 7 klimakes ve 6 kerkides’e bölünmüştür. Cavea’da 18 oturma sırası vardır. Cavea önünde: cella curilis denen iki koltuk, en arka sırasında ise bisellum olarak taht-bank şeklinde koltuk sırası bulunmaktadır.

Seyirci kapasitesi 1400 kişi civarındadır. Cavea’da taşçı işaretleri bulunmaktadır.

Tiyatro, Helenistik dönemde baldachin, Roma döneminde ise, velarium denen farklı gölgelik sistemlerine sahiptir. Çünkü oturma basamaklarındaki oyuklar bunu kanıtlar.

Tiyatroya giriş-çıkışlar, doğu ve batı parodoslardan sağlanmaktadır. 

Orkestra formu daireseldir ve çapı 10.50 metredir. Zemin ise sıkıştırılmış topraktır.

Sahne binası, zeminle birlikte 2 katlıdır ve mimari stili Dor düzenindedir. Ölçüleri: 7.94 x 16.11 m. dir. 

 Doğu-batı aksında uzanır. Sahne binasının üst kesimi tamamen yıkılmıştır. Sadece zemin katı görülmektedir.

Tiyatroda önemli yazıtlar bulunmuştur.

Tiyatronun üst kısmında: batıya doğru sadece apsisi korunarak günümüze ulaşmış bir kilise bulunmaktadır. Amfi tiyatro, Geç Roma dönemine kadar kullanılmıştır. Bu dönemde tek tanrılı dinle birlikte tiyatro faaliyetleri sona ermiş ve yasaklanmıştır.

 Tiyatroda, 22 Haziran 2011 tarihinde yapılan bir organizasyon ile konser düzenlenmiş ve bin yılı aşkın bir zaman diliminden sonra tiyatro, tekrar müzikle buluşmuştur.

Tiyatro Yanındaki Toplantı Salonu:

Geç Roma döneminde, tiyatronun var olan duvarı kullanılarak ek mekanlar yapılmıştır. Bu yapı, kare formludur. MS 3 ile 5’nci yüzyıl arasında yapıldığı tahmin edilmektedir. 

Stoa teras duvarına kadar uzanır. Cephe yapısallığı belirsizdir.

Görünüşe göre, iki katlı stoanın üst katı bu yapıya 9 metrelik bir ön alanı oluşturmaktadır. Stoa sonu ile yapı arasında, dar bir geçiş koridoru bırakılmıştır.

Burası: Rhodiapolis şehrinin, dar alanda şehircilik karakterinin en sıkışık ve aynı zamanda en başarılı uygulamasıdır. 

Sahne binasından sonra yapılan toplantı salonunun, batı arka duvarı, sahne binasını kısmen keserek oturtulmuştur. 

Dış duvarları çoğunlukla blok taşlardan örülüdür. Sadece arka duvarında, ana bölümler moloz taşla kapatılmıştır. İçinde 4 sıra oturma basamakları vardır.

OPRAMOAS ANIT MEZARI VE STOASI:

Önce: Opramoas kimdir?

Mezarın sahibi Opramoas Likya bölgesinin ünlü hayırseveridir. Kumluca’da doğmuş ve orada ölmüştür. Bölgenin en varlıklı ailesinin en ünlü üyesidir. Adının anlamı gibi “güçlü” dür. Yöneticidir, mahkeme başkanıdır, komutandır, başrahiptir, iş adamıdır, tüccardır, bankerdir, toprak sahibidir ve en çok da hayırseverdir. Yaşamının olgun ve üretken dönemleri, İmparator Antoninos Pius dönemine rastlar. (MS 138-161) Kardeşi Apollonius: İmparator kültü başrahibi, Lykia Birliği yazmanı ve Lykiarkhos idi. Annesi: Korydallalı Aristokila (Aglais), babası Rhodiapolisli Apollonios’tur. Opramoas’ın ilk Claduia gibi tüm Lykia’nın en ünlü ve zengin aileleriyle akrabalık bağları vardır. Opramoas’ın ilk görevi, MS 114 yıllarında Arkhipylakia olmuştur. 136 yılında İmparator Kültü Başrahipliği, Lykia Birliği yazmanı ve Lykiarkhos olmuştur. Çok kez onurlandırılır. Opramoas’ın  neredeyse tüm Lykia’da el vermediği kent yok gibidir. En faal zamanı: MS 114-152/153 yılları arasındadır. Özellikle 141 depreminden sonra yıkılan pek çok yapı Opramoas tarafından parası verilerek onartılmıştır. 3000 dinardan 10.000 dinara kadar değişen miktarlarda yardım etmiştir. Lykia kentleri arasında ayırım yapmaksızın, Limyra’dan Patara’ya Ksanthos’tan İdebessos’a kadar, başı sıkışan OPramoas’a koşmuştur. 100.000 dinarla Myra ve 80.000 dinarla Tlos’un en büyük desteğini almış olması dikkat çeker.

Opramoas’ın yardım miktarı bilinen ancak ne için olduğu bilinmeyen kentler olduğu gibi, yardımın miktarını ve nedeni bilinmeyen kentler de vardır. Lykia birliği için yıllık geliri 20.000 dinar olan topraklarını bağışlamış, birlik üyelerine 10’ar dinar aidat ödemiş ve Kumluca ovasındaki Paidagogos ve Kharadrai adlı tarım arazilerinin yıllık geliri olan 1250 dinarı, Tlos’daki bayramlar için bağışlamıştır. Kentlere yapılan yardımlar dışında, Örneğin: festival giderleri, ölüm masrafları, evliliğe hazırlık giderleri ve fakir fukaraya yaşam yardımı gibi pek çok konuda toplumsal hibelerde bulunmuştur. Yaşamı boyunca yaptığı yardımların 3 milyon dinar gibi astronomik bir miktara ulaştığı hasaplanmaktadır. 

Şimdide anıt mezar:

Anıtın cephesi ve iki yan yüzündeki yazılar, antik dünyanın ikinci en uzun eski Yunanca yazıtı olma özelliği taşır. Uzunluktan öte asıl içerik benzersizdir. Mezarın ön ve yan duvarlarına kazınmış olan yazıtın uzunluğuna karşın, taş yazım ustası/ustaları tarafından sadece 13 hata yapılmış olması da dikkate değerdir. Yaklaşık her biri 100 satından oluşan 20 sütunda, 36.000 harften oluşan 7260 kelime bulunmaktadır. Toplam 70 döküman vardır. 

Tüm yardımlar ve onurlandırmalar yanında Roma İmparatorlarıyla mektuplaşmaları içeren 12 yazıt, prokuratorlardan gelen 19 mektup, Lykia birliğine ait 33 döküman, Opramoas’ın anıt mezarının duvarlarını doldurmaktadır. 

Bu mektuplar özellikle Antoninus Pius ile olan yazışmalardır. İmparator Hadrianus’un anılarında “Asya olaylarını iyi bilen Lykialı tüccar Opramoas’ın gizli raporlarının Palma tarafından alaya alındığını” anlatır. Bu durum, dönemin yerli iktidar sahipleri ve zenginlerinin Roma yönetiminde senatörlük ve diğer görevleri alabilmek için kamu yararına ve Roma istekleri ve beklentileri doğrultusunda işler de yaptıkları açıklar. Bunun iyi yanı, kendi bölgesini Roma gücünden daha çok yararlandırmak ve kendi hanedanının ekonomik ve siyasal gücüne güç katmaktır.

Mezar anıtı: karakteristik prostylos tapınak düzenindedir. Bölgede birçok benzeri bilinen 2’nci yüzyıl Roma dönemi moda tapınak planındadır. Sadece cepheden basamaklarla çıkılan bir podyuma sahiptir. Podyum ucunda 4 sütunlu bir cephe düzenlemesi bulunur.

Batı yan ve cephe duvarlarının tamamı ile doğu yan duvarın ilk yarısı yazıtlı bloklarla örtülüdür. Mezarın kuzey köşesi, tiyatro sahne binasına değecek şekilde yerleştirilmiştir. Amaç sahne binası ile Agora teras duvarı arasında kalan, 19 metre genişlikteki alana yapıyı sığdırmaktır. Anıtın boyutları: 7.6 x 6.7 metredir. Tüm yapıda kesme taş bloklar kullanılmıştır.

Güneybatı yan duvarın tamamı, cephenin tamamı ve kuzeydoğu yan duvarın ön yarısı, yukarıda anılan ünlü Opramaos yazıtlarıyla doldurulmuştur. 

Yapıda ele geçen tek kabartma; çatı alınlığındaki Medusa başıdır. Yuvarlandığı Stoa alanında bulunan Medusa bloğunun ele geçen parçaları onarılarak birleştirilmiştir.

Stoa

Opramoas Tapınak mezarının güney ve batısı boyunca Stoa uzanır. Ön tarafı 2 katlı stoanın ikinci katından oluşur. Yan uzun kolu ise; Opramoas’ın terasının güney köşesinden tiyatronun batı köşesine kadar uzanıp analemma duvarıyla birleşir.

Toplam 45 m uzunluğunda ve hafif iç bükey uzayan yapının genişliği 4.5 m civarındadır. Stoa duvarı boyunca çok standart olmayan ölçülerde 8 adet niş açılıdır. Stoa tavanını, kiremit kaplı ahşap bir çatı örtmektedir. Opramoas Stoası: Opramoas’ın ardılları tarafından, MS 2’nci yüzyılın ikinci yarısında tapınak mezarla birlikte aynı projeyle yapılmış olmalıdır. Opramoas’ın hayır işleri listesinde bu yapıların anılmamış olması da bu öneriyi doğrular gibidir. 

 

 

Evet, mezar, karakteristik prostylos tapınak düzenindedir.

Yani, bölgede birçok benzeri bulunan, 2’nci yüzyıl Roma dönemi moda tapınak planındadır. Sadece cepheden basamaklarla çıkılan bir merdiven vardır. Bu podyuma çıkan merdiven ölçüleri: 2.34 x 3.07 metredir.

Podyum ucunda: 4 sütunlu bir cephe düzenlemesi görülür. Sonraki dönemde, yapının özellikle cephesi tahrip edilmiştir. Bu kesimdeki mermer malzeme: alt terastaki Bizans kireç kuyusunda yakılmıştır. 

Batı yan ve cephe duvarının tamamı ve doğu yan duvarının ilk yarısı, yazılı bloklarla örtülüdür. Arka duvar ise boştur.

Bu kitabeler 64 belgeden oluşmakta olup, Opramoas’ın bütün resmi ilişkileri sıralanmaktadır. Bu belgeler arasında: 12 İmparator mektubu, 19 Procurator mektubu ve 33’ü birlik toplantısına ait belgedir.

Bu yazıtlı anıta ait bloklar, çevreye dağılmıştır. Bu kayıtlarda: Opramoas’a sunulan onurlandırmalar ile kendi şehrine ve diğer şehirlere yaptığı hayır işleri anlatılmaktadır. Mektuplar, özellikle Antonius Pius ile olan yazışmalardır.

Yazışmalar içerisinde bu kişinin Lkkiarkh (Likya birliği yöneticisi) olduğu da anlaşılmaktadır. Anıtın üstünde kırma çatı bulunur.

Çatı kiremit kaplıdır. Tüm yapı: kesme taş bloklarla örülüdür.

AGORA/STOA:

Kuzeydoğu-güneydoğu doğrultusunda uzanır. Şehrin en merkezi kamu yapısıdır. 

Agora ve Stao birlikte tasarlanmıştır. Yapılış tarihi olarak muhtemelen MS 1’nci yüzyılın ilk yarısı düşünülmektedir.

Stoa, Agoranın batısı boyunca uzanan, yarı kapalı bölümdür. Toplam 59 m uzunluktadır. Tüm alanın genişliği güneyde 29.90 m, kuzeyde 19.15 m dir. Bunun 9.20 m genişliğindeki batı yarısı Stoadır. 

Agoranın güney tarafında, 4 büyük sarnıç, terasın alt yapısını oluşturur. Agoranın iki tarafında da giriş vardır. Stoanın ortasına denk gelen yerde in situ düşmüş bloklardan burada 2 katlı bir stoa olduğu kesinleşmiştir. Stoa zemininin 60 m boyunca, tamamen mozaik döşeli olduğu anlaşılmıştır. Bunlar geometrik desenlidir. 

 Agoranın kuzeydoğu köşesinde, heykel kaideleri bulunmuştur. Ancak heykeller yoktur.

Alanın kuzeydoğu köşesini oluşturan eksedranın üstünde, heykellerin dizili olduğu, Agoranın anıtsal bir kısmını oluşturduğu ve agora boyunca 2 katlı stoanın karşısında, tek taraflı ilerleyen ve bugün kuzey yarısı sağlam olan 3 basamaklı oturma sıraları, burada belki yarışların ve diğer başka etkinliklerin de yapıldığını düşündürür. 

Kentin en hareketli meydanını oluşturan Agora ve 2 katlı Stoa, diğer kamu alanlarıyla organik bağlar içindedir. Hatta 2 katlı Stoanın ikinci katı, aynı zamanda Opramoas Stoasının üst terasındaki etkinliklere hizmet veren doğu kanadını oluşturur. Bu organik bağlar, iki katlı stoanın, Opramoas stoası ile aynı tarihlerde, birlikte yapılmış olduğunu gösterir. 

Dolayısıyla MS 2’nci yüzyılın birinci yarısına tarihlenir. Mimari yapı taşlarındaki bezekler de bu durumu doğrular. 

 

TAPINAKLAR:

Kent merkezinin farklı yerlerine konumlandırılmıştır. Akropolün tiyatroya bakan kente ve manzaraya egemen olduğu doğu köşesinde, merkezdeki yol kavşağından ve Asklepieion içinde ve önünde olmak üzere hangi tanrıya ait oldukları henüz netleşmeyen tapınaklar vardır. Tapınak konumlamaları aynen antik kaynaklarda tanımlandığı gibidir. “Kutsal yapıların temiz ve güvenli kalabilmeleri için kamu merkezinde yer almaları uygundur.”

Kumluca Rhodipolis Hadrian Sebasteion

HADRİAN SEBASTEİON:

Rhodiapolis şehrindeki kutsal alanların en özel koruma ve mimariye sahip olanıdır. İmparator ailesinin bir tanrı gibi tapınım gördüğü Lykia’nın en özel İmparator Kült Binasıdır. Daha da önemlisi Opramoas ailesinin kurucu atalar kültü için biçimlendirilmiş kült/anı salonu da tıpkı yanındaki İmparator Salonu gibi planlanmış ve tamamen organik bağlantılı inşa edilmiştir. Batıdaki Sebasteion ve hemen bitişiğindeki Opramoas ata kültü salonunun alanı ortak düzenlenmiştir. Kamu merkeziyle tam bir bütünlük içerisinde, ortak merkezi alana bakacak biçimde konumlanmıştır. Genellikle hamamların palaestralarında bulunan Anadolu’da çoğunlukla bağımsız yapı özelliği göstermeyen yaygın örnekleriyle bilinen İmparator Kült Salonu (Sebasteion) Rhodiapolis’de farklı olarak bağımsız ve anıtsal bir yapıda özgün bir planla yerini bulmuştur. 

Asimetrik dikdörtgen yapıdadır. Doğu cephesi blok taşlarla örülüdür ve zemin kattan giriş vardır.

Doğu-batı yönde uzayan, anıtsal nişli cephe şehir merkezine hakimdir. Zemin kat, son blok sırasına kadar korunarak günümüze ulaşmıştır.

FORTUNA TAPINAĞI:

Tapınağın ön alanını oluşturan, tonozları çökmüş olan sarnıçlara düştüğü tespit edilen podyum blokları kaldırılarak orijinal yerlerine konulmuştur. Tapınağın giriş yüzü: kuzeye ana alan girişine bakar. 

Bu yüzün iki yanında, tapınağa bitişik birer heykel kaidesi bulunmaktadır. Kaidelerden biri kütüphaneye, diğeri ise doğuya nişe bakmaktadır.

ASKLEPİON:

Fortuna Tapınağı ve Kütüphanenin bulunduğu, kentin güney batı alanında, Sebasteiona bitişiktir. Yapı MS 2’nci yüzyıla tarihlenir. Asklepeion ve Asklepeios ile ilgili yazıtlar, bu yapının çevresinde bulunmuştur.

Herakleitos tarafından Lykia’ya getirilen kültün, şimdilik bölgedeki tek örneğidir. Asklepeios ve kızı Hygeia’ya heykeller adayan ve ilk kez bölgede Asklepeios kültünü kuran Herakleitos yazıtı, bu yapının hemen arkasında bulunmuştur.

Kentin merkezinde, güney kesimi oluşturan tapınaklar adasında, Sebasteion’un batı bitişiğindedir. Yapının ana girişi önünde, Asklepeion yazan bir yazıt bulunmuştur.

Bölgenin tek yuvarlak planlı tapınağı da bu avlulu kompleks yapının merkezindedir. 

Kentin tıp ve sağlık amaçlı yapısıdır.

İçinde bir kütüphane bulunur. Kütüphane’de Lykia’nın bilinen tek örneği olarak önemlidir. 

Kentin doğu-batı ana yol aksında, Sebasteion ile aynı yöne bakışımlı olarak birlikte etkileyici bir kutsal yapı gurubu oluşturulur. 

Asklepeion yapısının alt yapısı, sarnıçlardan oluşmuştur. Bu kısım bir avlu görevindedir. Kuzey yönünde 3 kapılı bir Stoa alanından mekana girilir. Giriş kapısından sonra, geniş bir koridor vardır. 

Doğu ve batıda bulunan odaların girişi, bu alandan sağlanır. Avlunun doğu ve batısında 6 mekan vardır. Bu mekanlar hasta odalarıdır.

Alandaki diğer yapılar gibi, buranın da yapı duvarlarında da: doğal nedenlere bağlı bozulmalar ve yapısal kayıplar olmuştur. Duvar: moloz taş ve kireç harcı kullanılarak inşa edilmiştir.

Asklepion ve Sebasteion’un birlikteliği, Rhodiapolis’te bulunan en önemli iki kimliği sahibi olan Opramoas ve Herakleitos isimlerini  yücelten ve hatta İmparator Kültüyle bağdaşık olarak yükselten sosyal durumlarını yansıtmaktadır. 

Özellikle Opramoas ailesi ve Herakleitos gibi bir kaç aristokrat, MS 2’nci yüzyıldaki kentin en parlak şehirleşmesine imza atmışlardır. 

Bu elitlerin, özellikle de Opramoas ailesinin inşa ettirdiği yapılar çıkarıldığında Rhodiapolis’ten geriye pek bir şey kalmaz.

Bu aristokrat ailelerin sayısının oldukça az olduğu, kentte çok az sayıda olan zengin konutlarından da anlaşılmaktadır. 

 

KÜTÜPHANE:

Fortuna Tapınağının batı bitişiğindedir. Tapınakla aynı ön alana bakmakta ve kapısı da bu yöne açılmaktadır. Hekim Heraikleitos tarafından MS 2’nci yüzyılda yaptırılmıştır. Heraikleitos yazdığı 6 ciltlik eserinin de burada bulunuyordu.

Yapı dikdörtgen planlı ve tek hacimlidir. Kütüphanenin duvarları genellikle moloz taş ve harçla örülmüştür. Sıva üstü mermer kaplamadır. Yapının küçük ölçülerine göre oldukça güçlü görülen duvarları 1.20 metre kalınlıktadır.

Yapının kalın duvarları içinde: 0.50 metre derinlik ve 1.5 metre genişlikte nişler açılmıştır. Kuzey duvarda 3 ve doğu duvarda ise 2 niş vardır. Doğu yüzü ortasında, tapınakla bakışımlı bir giriş vardır. Güney tarafı yamaca bakar.

 

BÜYÜK HAMAM:

Şehrin doğusunda, son kamu binasıdır. MS 2’nci yüzyıla tarihlenmektedir. Güneydoğu’dan kente çıkan ana yol güzergahının ilk ulaştığı yapıdır. 25.57 m genişlikte ve 40.75 m uzunlukta toplam alanı 1077 metre karelik alanı kaplayan yapı akropolün doğu eteğinde eğimli arazide tek başına durmaktadır. 

Güney yarısını, palaestra ve palaestranın alt yapısını/terasını oluşturan 4 büyük sarnıç, kuzey yarısını da hamam birimleri oluşturur. Roma döneminde kendi içindeki revizyonları yanında, asıl radikal müdahaleler Bizans döneminde olmuştur. Bizans döneminde tüm yapı, hypocaustuma kadar kullanılmıştır. Hamamın güney yarısını oluşturan palaestra bloğu, yıkanma bloğundan çok daha büyüktür. Tonoz örtülerin çökmüşlüğü dışında sağlam kalmıştır. 

Likya bölgesi, sıralı I tipi hamam planındadır. Hamam duvarlarındaki moloz taşlar, harçla örtülmüştür. Hamamın ana mekanı, tonoz örtü ile kapatılmıştır.

Hamamın içinde su basınç odası olarak adlandırılan kastellum vardır. Duvarlar arasında eğimli hava kanalları bulunur. Duvarlar: terrakota çivilerle ısıtılmaktaydı.

Hamam basamaklı yolla yerleşim merkezine, doğusundaki yolla konut alanlarına bağlanır. Sosyal buluşma merkezi, kültürel-sportif etkinlikler ve hijyen-sağlık yapısı olarak Roma dönemi kent yaşamında önemli yeri vardır. Bizans döneminde konut ve işlik gibi tamamen farklı fonksiyonlarla yeniden biçimlendirilerek kullanılmıştır. Büyük hamamın kuzeydoğusunda bulunan küçük hamam, şehrin merkeze en uzak ve diğer yapılardan en kopuk yapısıdır. Yer seçimi irdelendiğinde, bugün de hala biraz akmakta olan su kaynağının etkin olduğu düşünülebilir. Konumu ve boyutlarıyla şehircilikteki yeri MS 4’ncü yüzyılın sonlarında yapılmış olduğunu düşündürür.

Yapının güney yarısında paestra altında sarnıçlar vardır. Kuzey yarısında ise hamam bulunur. Yapı iyi durumda korunarak günümüze ulaşmıştır. Bizans döneminde kullanılmıştır. Tasarımı: Anadolu hamam-gymnasium modelindedir.

 

KENOTAPH:

MÖ 2’nci yüzyıla tarihlenen bir anı mezardır. Henüz burada kazılara başlanmadığından bilgi yoktur.

NEKROPOLLER:

Şehrin nekropolleri, şehre gelen ve giden yolların kenarlarında yoğunlaşmıştır.

En erken Nekropol, yerleşimin kuzeyindeki vadi kenarında bulunan kayalıklardaki kaya mezarlığıdır. Kentin çevresindeki Roma dönemi nekropolleri, genellikle çok tonozlu oda mezarla ve lahitlerden oluşmaktadır.

Lahitler, kentin güneyinden çıkan yol boyunca yoğundur. Oda mezarlar ise, kentin kuzey ve kuzeybatısında çoktur.

Kent merkezindeki cadde kenarlarında da anıt mezarlar görülür. Roma dönemi anıt mezarları, kentin merkezinde yol boylarında dizilmiştir.

Ancak, Rhodiapolis kentindeki en önemli mezar, Tiyatronun sahne binasının arkasında bulunan Opramoas anıt mezarıdır.

KAYA MEZARLAR:

Şehirde 26 tane kaya mezar varlığı tespit edilmiştir. Ancak bu mezarların sahiplerinin yaşamlarına ait bir mimari kalıntıya henüz rastlanmamıştır.

 

DÜKKAN VE İŞLİKLER:

Kent merkezinin batı kesiminde, ana caddenin batı kapısıyla Agora arasında kalan adasında yol boyunca dizilen ve kuzeye yamaca doğru genişleyen alanda pek çok yapı kalıntısı bulunur. Çoğunlukla Bizans dönemi  yapıları olan bu birimler yer yer Roma kalıntıları üzerine yükselmiştir. Bu alandaki yapıların dükkan ve işlik olması beklenir. Şehirde bu fonksiyonu karşılayan tek alan da burasıdır. Bu gurup dışında tiyatronun batı bitişiğindeki gibi yeme-içmeye yönelik bazı iş yerleri de bulunmaktadır. Üretime yönelik çok az bulgu söz konusudur. Bunların en belirgini konut alanının doğusunda kalan arazide ortaya çıkan zeytinyağı işliğidir. 

 

KONUTLAR:

Roma döneminde yapılmış ve Bizans döneminde de çoğunlukla kullanılmış olan konutlar, iki ana gurupta incelenir. 

İlki: şehrin seçkin yerlerinde manzaraya bakan ve başka yapılarla sıkıştırılmamış, ferah alanlarda bulunan villalar, diğeri de çoğunlukla halkın oturduğu konutlardır. 

Kent merkezinin kuzey kesimi tamamen konutlara ayrılmıştır. Orta sınıfa ait bu konutlar bir arada yapılırken, zengin villaları şehrin farklı yerlerinde bulunmaktadır. 

Kentin kuzeyindeki sırt boyunca yayılan merkezi konut alanlarında bazı sokaklar ve etrafında evler izlense de bazılarının avlulu evler olduğu anlaşılsa da, henüz konut kazısı yapılmadığından, konut tiplerine ve konut alanları planlamasına ilişkin bir şey söylemek mümkün değildir. Belirgin olan bir şey varsa, o da Akropol ve eteğinde kompakt olarak yapılan kamu yapıları arasında herhangi bir konutun yapılına izin verilmemiş olmasıdır. Kamu merkezine yakın komşu olarak yapılan bir yamaç adası özel bir durum gösterir. Bu ada, Agoranın kuzey sonundaki eksendra ile prytaneion arasında kalan ve hamama kadar inen bölgedir. Burada villalar bulunur. 

ÇEŞME:

Kent içinde herhangi bir çeşme yapısı bulunmamıştır. Hamam sarnıcı cephesinde açılan bir çeşme olduğu, kentin su ihtiyacının her yede bulunan sarnıçlardan sağlandığı  düşünülür. Sarnıçların üzerinde su alma açıklıkları, kent içinde çeşme görevi görmekteydi. Çeşme olarak kentin batısındaki vadide bulunan yerleşim dışı kaynak, Roma döneminde yapılmış tek örnek olarak bilinir. Yerleşim eteğinde bugün hala akmakta olan kaynakların da muhtemelen antik dönemde içme suyu kaynaklarını oluşturduğu söylenebilir. Su kaynakları konusunda çok şanslı bir yerleşim değildir. Kentin gereğince büyüyememesindeki asıl faktör de budur. Şehircilikte ve  yapı çevrelerinin düzenlenmesinde, suyun uygarlık katan varlığının olmaması, Rhodiapolis’in her alanında hissedilir.

Kente iki yolla su sağlanmıştır. İlki: yerleşim çevresinde (daha çok eteklerinde) bulunan doğal kaynaklardır. Kaya mezarlarının bulunduğu güneydoğudaki vadide ve kuzey vadilerinde bugün hala az da olsa su kaynayan kaynakların antik çağlarda da daha verimli olarak kullanılmış olduğu düşünülür. Bunlardan en  sulak olanı, kuzey kaya mezarlığı nekropolündedir. Çeşme binasıyla ele geçen tek kaynak ise, kentin batısından vadiye inan yamaçta bulunmuştur.

 

SARNIÇLAR:

Kentin su ihtiyacı tamamen sarnıçlarla karşılanıyordu. Kamu alanlarında ortak kullanıma sunulan çok bölümlü, büyük rezervuar ile ev ve dükkan gibi özel yapılarda bulunan kişisel kullanımdaki küçük sarnıçlar bulunmaktaydı. Yerleşim, nüfus artışına bağlı olarak büyüdükçe, küçük yeni sarnıçlarla su teminine yönelik önlemler arttırılmıştır. Yerleşimin kuzeyinde yoğunlaşan konutların içinde ve dışındaki sarnıçlar bundandır. Yani, hem su ihtiyacı hem de teras ihtiyacı aynı yatırımla çözülmüştür. 

Dönemin mimar-mühendisleri halkın ihtiyacını karşılayacak kapasitede sarnıçlar öngörmüşlerdir. Kentte toplam 8 büyük rezervuar vardır. Bunlar, yüklenilmesi ve depolanması hayli zor olan suyun yüksek kapasitede bir alanda depolanması amacıyla çok bölümlü olarak tasarlanmıştır. Bunlar; yana yana yerleştirilen, birbirine kemerlerle geçişli dikdörtgen planlı ve üstleri beşik tonozla örtülü su depolarıdır. 

Yamaca gelen bazı kısımları toprağa ya da ana kayaya oyulup duvar örülerek, ön kesimlerinde ise kot farkını ortadan kaldıracak lüksek duvarlar örülerek oluşturulmuştur. Taş ve tuğla ile örülmüş ve harçla sıvanmıştır. Taşıyıcı ayaklar, tonoz ve kemerler tuğladan, duvarlar ise genellikle moloz taş ve harçtan inşa edilmiş ve genellikle çok katlı, kalın seramik katkılı, geçirgen olmayan sıvayla sıvanmıştır. Beyaz, gri ve kırmızı  renkli sıvanın genellikle çok katlı uygulandığı görülmüştür. Bazı örneklerde, sıva katlarının çoğalması teknik değil dönemsel nedenlerdir. Özellikle Bizans  dönemi kullanımlarında sarnıç sıvalarının onarıldığı söylenebilir. 

Şimdilik kazı ve temizlik tamamlanmadığından, tam sayılamamış olsa da Roma dönemi için de en az 7000 m küplük bir kapasiteden söz edilir. Bu da çok genel bir yaklaşımla, sarnıç sularının hiç yenilenmeden 5 ay boyunca, en az 5 bin kişiye yetecek bir kapasitede olduğunu gösterir. Sürekli eksilen sular, yağışlarla tamamlanmakta ve daha uzun süre yetecek su temin edilmekteydi. Bu sarnıçların yılda bir ya da birkaç kez dolmasını sağlayan kış yağışları da, 3000 yıldır değişmemiş olan iklim yapısındaki ortalama yıllık 105 cm küptür. 

Helenistik kentin su ihtiyacının nasıl karşılandığı tam olarak belli değildir. Eldeki tek veri, Akropoldeki silindirik sarnıçtır ki, bu da ancak aslında çok küçük bir yerleşime yetebilecek su depolayabilir. Su depolama birimleri dışında su dağıtımı ve akaçlama tesisatıyla ilgili çok az veri ele geçmiştir. 

 

TUĞLA YAPIMI:

Rhodiapolis’te asıl dikkat çeken tuğla yapımıdır. Tuğlanın özellikle altyapı oluşturan sarnıçların taşıyıcı elemanlarında kullanılmış olması dikkat çekicidir. Tüm sarnıçların kemer ve tonozları bu iş için özel üretilmiş güçlü tuğlalarla örülmüştür. MS 2-3’ncü yüzyıl yapılarında kullanılmış olan tuğla, Roma’nın temel inşaat malzemesinin bir yansıması gibi görünmektedir. Tiyatronun sahne binasının 1. katından itibaren ara duvarlarında da tuğla kullanılmıştır. 

AKROPOLİS:

Bizans Kilisesi:

2009 yılında yapılan kazı çalışmalarında, kilisenin apsis ve hema kısmı, pastaphorium odaları, kuzey nefin tamamı ve kilisenin kuzey doğu köşesine bitişik şapelde kazı çalışmaları tamamlanmıştır.

Yapılan çalışmalara göre, kilisenin Akdeniz Bölgesi, erken Bizans dönemi bazilikal planlı kiliselerinin tipik örneklerinden birisi olduğu anlaşılmıştır.

Kilisenin MS 5’nci yüzyıla ait olduğu tahmin edilmektedir. Erken Bizans dönemine yani MS 11-12’nci yüzyıllara kadar kullanılmıştır.

Kilise, Akropol düzlüğünün merkezinde konumlanmıştır. Doğu-batı uzanımlıdır. Narteksi yoktur. Batı girişli ve üç neflidir. Apsisin içinde 6 basamaklı syntronom vardır.

Yapının uzunluğu yaklaşık 25 metredir. Naos, iki sütun ile üç nefe ayrılmıştır. Yapının orijinal üst örtüsü ahşaptır. Kilisenin cephesinde üç giriş vardır. Bunlar Roma dönemi yapılarında devşirme bloklarla örülmüştür.

Kilise bölümlerinden bazılarının zeminleri mozaik, bazıları ise taş kaplıdır. Mozaik döşemede: beyaz, kırmızı, mavi, sarı renklerde tessera kullanılmıştır.

Bu bölümde, günlük kullanım amaçlı seramikler de bulunmuştur. Az sayıda fresko parçalarına rastlanmıştır. 

Bir piskoposluk merkezi olan Rhodiapolis şehrindeki bu büyük kilise, muhtemelen şehrin katedrali yani piskoposluk kilisesiydi.

Şapel:

Yapının kuzeydoğu köşesinde 5.80 x 4 metre ölçülerinde bir şapel vardır. Şapelde: dolgudan mavi, beyaz ve kırmızı renklerle boyalı fresko parçaları ve iki kırık sütun gövdesi bulunmuştur.

Konutlar:

Kilisenin kuzeyine bitişik olan ve doğrudan kuzey nefin doğru kısmına, bir kapı ile açılan yapının da, muhtemelen piskopos konutu olduğu düşünülmektedir. Sonuç olarak: kilise, piskoposluk konutu ve şapel, birbirine bağlıdır.

 

 

AKALİSSOS-ASARDERESİ-GAVURİSTANLIK-KARACAÖREN:

Karacaören beldesi, Kumluca merkeze 30 km uzaklıktadır.

Evet günümüzde çok eksilen kalıntılar içinde Erken Bizans Kilisesi görülür. Bu kalıntı, Akalissos’un Sionlu Nikolaos’un Vita’sında anlatılan kurban sunularını anımsatır. Kurban, Aziz Johannes Manastırında 5 adet öküz kesilerek Myra’da yayılan vebaya karşı koruma dilenmiştir. Dolayısıyla Myra’ya hayli uzak olan Akalissos’ta kurban kesilmesi, vebanın ne denli yayıldığını göstermektedir ya da başka bir Akalissos daha vardır. 

İdebessos ve Korma ile birlikte oluşturulan sympoliteianın  başını çeken, birliğin lideri olan III. Gordianus döneminde sikke bastıran ve Lykia Birliğinde üç kenti temsil eden bir yerleşime göre oldukça zayıf kalıntılar söz konusudur. Kentten bugüne kalanlar beklenenle örtüşmez. Bunlar ancak yoğunlukları gözlemlenebilen, işlevlerini ve biçimlerini bile tanımlanamayan kalıntılardır. Koca kent, bir adam gibi, bir kadın gibi doğmuş, yaşamış ve de ölmüştür. Ölümü, ne yazık ki mezarlarının bile tanımlanamayacağı kadar da eskiydi. Hangi yapının neresinde ve ne zaman kullanıldığı belirsiz taşlar yeterli iz vermekten uzaktır. Tek bir trapetum teknesiyle geçmiş zaman zeytinyağı üretimine şahit olmuştur. 

Son olarak yörede anlatılan bir efsaneden söz etmek istiyorum: “Akalissoslular bu teknede altın eritirmiş” Halbuki bu teknede zeytinyağı üretildiği çok nettir.

Evet devam edelim.

Opramoas, bir yapının onarımı için 3.000 dinar yardım etmiştir. III. Gordianus dönemi sikkeleri bilinir. 458 tarihli bir mektupta adı Akalissenus olarak geçer. İlk kez bir lahitte “Akalissos” yazısı okunur. 

Erken araştırmacıların raporlarında: 30 kadar lahit ve İmparator Commodos’a ait bir heykel kaidesinden söz edilir. Bu yazıt, kentin Commodos döneminde “Nekokhoros” ünvanı aldığını gösterir. 

Derenin diğer yanında Akropole bakışan tepe Akalissos’un en önemli kalıntılarını barındırır. Burası uygun doğası nedeniyle kaya mezarlığı olarak kullanılmıştır. Kaya mezarlarının genelde Akropol kayalıklarında olması nedeniyle bu farklı uygulama önce şaşırtsa da iki tepenin kayalık yapısı incelendiğinde mezarların neden yerleşimin karşısında olduğu anlaşılır. İki ayrı kotta konumlanan 8 mezar, yapısal olarak beklenen formdadır. Çok yalın üçgen alınlıklar tamamen yeril bir mimari formdan taklit edilmiştir. Ne bu cephe yapısallığı ne de o kocaman kapı açıklıkları Lykia’ya özgü değildir. 

 

KORMOS:

Karabük Mahallesindedir. Kumluca merkezin 20 km kuzeyindedir ve bu bölgede bulunan 3 kent arasında, ilk varılan kenttir.

Kent: Alakır nehri ve vadisinin doğusundadır. Günümüzdeki Karabük yerleşiminin eteklerine kadar uzanmaktadır. Sarp bir tepenin sırt kısmında kuruludur. Bu sırt, güneye doğru 2 km devam eder.

Tepedeki yerleşim, yaklaşık 450 metre uzunlukta ve 30 metre genişliktedir. Binaların çoğunluğu bitişik nizamda yapılmıştır.

Yol olarak kullanılan alan, yok denecek kadar azdır. Ancak tepeye çıkarken rastlanılan kalıntılar, aslında yerleşimin daha geniş bir alana yayıldığını göstermektedir ve hatta Alakır nehrinin kıyısına kadar uzandığı tahmin edilmektedir.

Sırt üzerinde bulunan kalıntıların hepsi, tahrip edilmiş ve yağmalanmıştır.

Yerleşim yerinde, buranın kent olarak düzenlendiğini gösterir kamu binaları kalıntıları görülmemiştir.

Bu yüzden, burası muhtemelen Bizans döneminde bir köy kent veya kuleye sahip çiftlik yerleşimidir.

Belki de kıyıdan iç kesimlere giden ticaret kervanlarının uğradığı veya sığındıkları tahkimli bir yer olmalıdır.

Bölgede mezar yapısına rastlanmamıştır.

Evet, sonuç olarak, burada Bizans dönemi sonrasına ait herhangi bir kalıntıya rastlanmamıştır. Bölgenin, MS 7’nci yüzyıl civarında Arap akınları nedeniyle boşaltıldığı düşünülmektedir.

Kentin günümüze ulaşan en önemli yapı kalıntısı: batı sırtta kule olması muhtemel yapı mimari parçalarıdır. Dağlık Likya ve Kilikia bölgelerinde, kuleler: gözetleme, savunma, saklanma, barınma ve depo görevi görmek üzere inşa edilmiştir.

Bu kuleler, yerel halkın ve malları için korunaklı mekanlar olarak kullanılmıştır.

Kormos kentindeki kule de, kayalık bir tepenin zirvesinde yani savunmaya elverişli bir yerde yapılmıştır. Kule, günümüzde de, ovayı gözetleme açısından ve saldırıya karşı savunma özelliği bakımından değerlendirilmektedir.

AKALİSSOS:

Ören yeri, Kumluca merkezinin yaklaşık 25 km kuzeyindedir.

Karacaören köyünün Asarderesi ile Gavuristanlık Mahallesindedir. Kumluca’dan kuzeye, Alakıra giden yolda, iki kent arasında kalmaktadır. Alakır vadisinde, Asar deresi denen derenin ayırdığı vadinin iki tarafında yerleşiktir.

Günümüzde, şahıslara ait bağ ve bahçe olarak kullanılan araziler içinde kalan antik kentte, tahribat ve yağma oldukça fazladır.

Ana yolun diğer tarafı yani dere yatağının kuzeyinde kalan dik kayalık bölünde, şehrin mezarları yani nekropol alanı vardır. Akalissos antik kenti kalıntıları, İdebessos’a 2 km mesafededir.

Burası bir Likya kentidir ve Likya birliğine üyedir.

Patara kentinde bulunan ve aslen askeri amaçla yapılan yolların güzergah bilgilerinin işlendiği “Stadiasmus Patarensis Anıtı” üzerinde, Akalissos ve Kormos kenti arası uzaklık 24 stadion yani yaklaşık 4.5 km olarak yazılıdır.

Kentte bulunan bir yazıtta: “Akalissos, Arykanda, Kyaneai ve Korydalla Halk Meclisleri tarafından onurlandırılan Oreios, bir heykel diktirmiştir. Oreios grammateusluk, eşi Aridesa ile birlikte İmparator rahipliği ve çeşitli görevler yapmışlardır.

Söz konusu yazıt Roma İmparatorluk dönemine tarihlenmektedir.

Kent: kaya mezarlarının bulunduğu tepenin etrafına açılan yol ile sınırlandırılmıştır.

Güney ve güneydoğu yamacında, alt kodlarda, ana kayanın düzleştirilmesiyle oluşmuş teras duvarları görülür.

Kentin kuzeyi ve güneyi arasında, dere yatağının yanında, bölgeye ulaşımı sağlayan modern yol yapılmıştır ve doğu batı yönünden bölgeden geçer.

Güneydeki tepeye bu yoldan itibaren ulaşım sağlanmış olmalıdır, çünkü izler bulunmaktadır. Ancak kuzeyde kalan kaya mezarlarına ulaşmak mümkün olmaz.

Güneydeki tepe sırtlarında bulunan lahitler, burada ayrı bir nekropol alanı bulunduğunu gösterir. Lahitlerin çevresinde başka yapılar yoktur. Yani, kent ve Nekropol iç içe değildir.

Lahitler, Roma dönemine tarihlenmektedir.

Kuzeydeki tepe yamaçlarında ilginç kaya mezarları bulunur.

Kente ait yapı kalıntıları, çalılık ve ağaçların arasına gizlenmiştir, tepenin güneydoğu yamacında yoğundur. Ancak büyük tahribat nedeniyle, yapıların mahiyeti ve fonksiyonlarını tespit etmek mümkün değildir.

Öte yandan, alanda her yapı parçasının yanında veya civarında kaçak kazılar yapıldığı görülmektedir. Özellikle kentin güney tarafı, tamamen özel şahısların mülkiyetindeki arazilerin içinde kalmaktadır.

Antik kaynaklara göre: Roma döneminde, şehir komşuları olan İdebessos ve Kormos ile siyasi birlik oluştururmuştur.

Çünkü söz sahibi olabilmek ve aynı zamanda kendi aralarında ekonomik geçim ve güvenliği sağlamak istemişlerdir.

MS 141 yılında, tüm bölgeyi etkileyen depremde ağır hasar görür.

Rhodiapolis kentinin vatandaşlarından ve Likya’nın en zengin kişisi Opramos’un maddi katkıları ile yeniden inşa edilir. Bu durum, Rhodiapolis kentinde bulunan ve Opramoas anıtı adıyla bilinen yazıtta yazılıdır.

Akalissos kentine ait en önemli buluntular:  Gardianus zamanında basılan sikkelerdir.

MS 242-244 yılları arasında, III Gordianus ve eşi Tranquillina zamanında kentte sikke basılır ve bu bronz sikkelerin üzerinde, Akalissos kentinin ismi ve Gordianus ile eşinin adı basılmıştır.

Bizans döneminde, Hıristiyanlığı seçen kentte, 2 tane kilise bulunmaktadır ve Piskoposluk merkezi olmuştur.

Kent alanında, yüzeyde ise bol miktarda keramik kalıntısı bulunmaktadır. Bunlar muhtemelen günlük kullanımda kullanılmış, basit ve sade işçilikli ve irili ufaklıdır. Bu kalıntılar Bizans dönemine aittir.

Evet, şehrin tarihi geçmişi incelendiğinde: MS 7 ve 8’nci yüzyıllardan sonra yerleşim olmamıştır.

Günümüze kalan kalıntılar:

Ören yerinde derenin diğer yanında, Akropole bakan tepe üzerinde şehrin en önemli kalıntıları bulunmaktadır.

Burası, doğal özellikleri nedeniyle şehrin nekropol alanı olarak kullanılmıştır. Nekropol alanı, İdebassos şehrindeki gibi ormanlık arazide değildir.

İki tepenin kayalık yapısı nedeniyle, burada kaya mezarları bulunmaktadır. İki ayrı kodda bulunan 8 kaya mezarı görülmektedir. Ancak bu kaya mezarlarının mimari stili, Likya özellikleri taşımaz.

Akropol tepesinin üzerindeki yapılar ise büyük tahribata ve yağmaya uğramıştır.

Nekropol alanındaki lahitler, yerel kireç taşından yapılmıştır. Hepsi Roma dönemine aittir. Lahitlerde, komşu şehir İdebassos’dakilere benzer, kalkan motifleri ve tekne kenarlarında kabartma süslemeler vardır.

Lahitlerin alt kısmında, basamaklı podyumların bulunduğu görülür. Bu lahitler günümüzde şahısların şahsi arazilerinde bulunduğu için, sınır taşı, hayvan besleme ve depo amaçlı olarak kullanılmıştır.

Evet, bu mezarlar dışında, bölgede yapılan araştırmalarda, sağlam kalabilmiş bazı yapı parçalarının, kentte, büyük kamusal yapılar inşa edildiğini göstermesi açısından ilginçtir. Kentin önünden dere geçmesine rağmen, kentte sarnıç kalıntıları bulunmaktadır.

Akropol tepesinin doğu yamaçlarında ise, sur duvarlarına ait izler görülmektedir.

İDAMAXZZA-İDEBESSOS-KOZAĞACI

Kumluca ilçesinin Kozağacı’ndaki Karacaören Mahallesi sınırlarındaki kalıntılar, denizden yaklaşık 900 m yükseklikte kuzey-güney yönünde uzanan alanda dağılır. 

Kumluca merkeze 21 km uzaklıktadır. Ancak ulaşımı zordur, çünkü ören yeri ormanlık bölgededir. Çevresindeki tarım arazilerinden ve daha çok ormanlardan geçimini sağlayan bir Doğu Likya dağ yerleşimidir.

Kentin isminin muhtemelen, arkasındaki en yüksek dağdan kaynaklanmıştır.  Kentin arkasındaki dağlık alanda, bölgenin en yüksek tepesi olan “Kızlarsivrisi” vardır. Adındaki “ss” takısı, kalıntılarda görülenden daha eskilerde bir başka yerleşimin var olduğunu düşündürür. Akalissos isminde olduğu gibi erken kuruluştan kesin izler veren isim halleridir. Ancak en erken tarihsel bilgi Lykia Birliği dönemindendir. Roma döneminde Akalissos ve Kormos ile başını Akalissos’un çektiği bir sympoliteia oluşturduğu bilinir. Hemen arkasında yükselen 2500 m yükseklikteki Bey dağları, kente muhteşem bir fon oluşturur. 

İdebessos, Doğu Lykia’nın kuzeyindeki dağ yerleşimleriyle kıyı kentlerini birbirine bağlayan yol güzergahı üzerinde bulunmasıyla önemlidir. Patara’da bulunan Miliarium Lyciae’de adı geçen 50 yerleşim arasında adı anılır. Anıtın C yüzündeki yerleşimler İdebessos ile başlar. Akalissos ve Korma ile devam eder. Akalisos ve Korma arasında 24 stadia olduğu görülürken, şansızlık eseri İdebessos ile Akalissos arasındaki mesafeyi vermesi beklenen kısım eksiktir. Aynı yazıtın devamında İdebessos yolu Kitanaura’ya bağlanır. Araştırmacılar “İskender’in ordularının bir bölümünü olasılıkla Arykanda, İdebessos ve bugünkü Kesmeboğazı üzerinden Phaselis’e ulaştırmıştır” derler. 

Kent, başından beri Lykia Birliği üyesidir. Ele geçen yazıtlar, yerleşimin bir “polis” olduğunu ve Roma döneminde Akalissos ve Kormos ile başını Akalissos’un çektiği bir Sympoliteia’nın üyesi olduğunu ve üç kentin, Birlikte tek oyla temsil edildiğini göstermektedir. 

Roma dönemi sonrasında ise Edebessos adını alan kent, Hıristiyanlık döneminde Myra Metropolü içinde, adı Lebissos, Lemissos olan bir piskoposluk olarak anılır. 

 

Günümüze ulaşan kalıntılar arasında:

Kentte, klasik dönem ve öncesine ait hiçbir veri yoktur. Sadece bir sikke de kentin ismi geçmektedir. Yine kentteki günümüze ulaşan kalıntılarda: kaya mezar yoktur.

Ayrıntılı arkeolojik araştırma yapılmamıştır, sadece yüzeyde görülen yapılan incelenmiştir. Yüzeyde yoğun olarak görülen Roma ve Bizans dönemi seramikleri yanında, tek ele geçen buluntular bronz heykelciklerdir.

1989 yılında ele geçen ve halen Antalya Arkeoloji Müzesinde bulunan bir define içinde: Likya’nın binicisi Men olan tek atlı heykelcik, Likya’da oldukça popüler olan 3 tane Kakasbos-Herakles heykelciği, 1 atlı heykelcik ve binicileri olmayan 3 at heykelciği bulunmaktadır.

Bu heykelcikler: atlı tanrı figürlerinin yaygınlık kazandığı, MS 2’nci yüzyıla tarihlenmektedir.

Ancak İdebassos şehrindeki kalıntılardan, tanrılara yani kültlere ait bir kabartma, tapınak veya yazıt bulunamamıştır.

Yerleşimde kültlere ilişkin ne bir kabartma ne de bir yazıt ne de tapınak olarak adlandırılabilecek bir yapı kalıntısına rastlanmamıştır. Bu yukarıda sözünü ettiğim bulguların, bir define kazısında bir arada çıkma ihtimali çok zayıftır. Ancak eğer doğruysa tek bir define çukurunda 8 bronz heykelciğin bir arada çıkmış olması, definecilerin bir Atlı Tanrı Kutsal Alanını kazmış olduklarını gösterebilir. 

Kente ait olduğu düşünülen sikke sayılmazsa, Klasik dönem ve öncesine ilişkin hiç bir veri bulunmaz. Klasik dönem kaya mezarlarından bir tane bile olmayışı bu şüpheyi arttırır. Yani sonuç olarak burası: çevresindeki tarım arazilerinden ve daha çok da ormanlardan geçimini sağlayan, tamamen Doğu Lykialı bir dağ yerleşimidir. Dağlarla sahili birbirine bağlayan bir uğrak noktasıdır. 

 

Tiyatro:

Lykia’nın erkenlerinden biri olan küçük tiyatro Helenistik kökenlidir. Bakış yönü vadi değil de Bey dağlarıdır. 7-8 oturma basamağı dışında pek bir şey görülmez. İki merdivenle 3 kuneusa ayrılan kaveanın yaklaşık 600 kişi kapasiteli olduğu düşünülür. Sahne binasına ilişkin bir kalıntı görülmez. Artık tüm tiyatroda, topraklar ve ağaçlar oturmaktadır. 

HAMAM:

Kentte dikkat çeken ve kimliklendirilen önemli kalıntılardan biri de tiyatronun 70 m kuzeyindeki hamamdır. Kuzeyden bağlanan su yoluyla su temin edilmiştir. Küçük boyutlu yapı Lykia hamamları geleneğinde yapılmıştır. Ana bölümlerden biri apoditeriumcum firigidarium (hem soyunmalık hem soğukluk) diğerleri tepidarium ve caldariumdur. 

 

BAZİLİKA:

Doğu-batı aksında yerleştirilmiş bazilika iki sütun sırasıyla 3 nefe ayrılmıştır. Nartheks ve apsisle birlikte planı tümleyecek kadar tanımlanabilmektedir. 

SURLAR:

Kentin surları güneydoğudaki akropol çevresinde izlenebilir durumdadır. Tiyatronun arkasında kalan ve çoğunlukla konutlar, resmi yapılar ve anıt mezar içeren surlar, kendi içinde, bu kesimde güvenli bir alan oluşturmuştur. Sur içinde ve dışında lahitler görülmektedir. 

Nekropol:

Nekropol yoğun olarak hamamdan güneye doğru tiyatronun arkasından uzanır. Şehre gelen yol boyunca ilerlemektedir. Tamamı Roma döneminden olan ve en az 50 tanesi sayılabilen lahitler içinde en çok dikkat çekici “U” biçimli eksedralara oturan üçlü lahit kümeleridir. En anıtsalı da bunlardır. Bazıları tabula ansatalı olan yalın lahitlerin çoğunluk bezemeleri yan yüzlerindeki mızraklı ya da mızraksız Pisidia kalkanlarıdır. 

Evler:

Kentin yaşam alanı olan evler, harabe halindedir.

 

PYGELA-GÜZÖREN-KEPEZTEPESİ:

Kumluca ilçe merkezine 12 km uzaklıktadır. Eski adı Savrun olan, Güzören’in Kepez Tepesindeki yerleşim Miliarium Lyciae’de (Yol Klavuz Anıtı) Korydalla ve Rhodiapolis üzerinden kuzeye yönelen güzergahta görünen Pygela olma ihtimali yüksektir. 

Denizden 800 m yükseklikteki Kepez Tepesinin doğu kayalık kısmında, nekropolün kuzeydoğusunda 30 m kadar uzunlukta ve 5-8 blok sırasıyla korunmuş olan sur duvarları en doğu uçta kule yaparak sonlanır. Duvarlar taş işçiliği ve duvar örgüsüyle Helenistik yapısallıktadır. Yoğun bitki örtüsü nedeniyle kalıntıları izlemek zor da olsa yerleşim dokusu anlaşılabilmektedir. Surlarla nekropol arasında kalan alan en yoğun yapı bulunan alan özelliği taşır. Agora karakteri taşıyan bu merkezi meydanın iki yanında çok sayıda heykel altlığı bulunmaktadır. Bunlardan bir gurubu, aynı altlık sırası üzerinde birlikte düzenlenmiştir. Bu gurubun kuzey doğusunda tam merkezde, tamamen dağılmış bloklardan oluşan bir tapınak mezar kalıntısı bulunur. Agora kalıntılarının güney tarafındaki yamaçta çok sayıda konut kalıntısı bulunmaktadır. 

NEKROPOL:

Yerleşimin güney tarafında agoranın bitimiyle başlayan nekropol, Roma döneminde yaygın olan yol boyu mezarlığı düzenindedir. Lahitler 2-3 basamaklı podyumlar üzerinde durmaktadır. Çoğunlukla alt mezar odaları vardır. Aynı sırada, yol boyunca tek duran mezarlar olduğu gibi, 2-3 lahitten oluşan guruplar da bulunmaktadır. Hemen tamamı aynı formda olan Roma dönemi lahitlerinin çoğu yazıtlıdır.

Yazıtlı olanlar, tabula ansatalı olanlar ve olmayanlar olarak iki gurubu oluşturur. Yazıtlar büyük oranda okunamaz durumdadır. Hiçbir yazıtta kentin adına yönelik bir husus bulunmamaktadır. Lahitlerin bazılarının içlerinde karşılıklı çıkıntılar bulunur. Ahşap yatak yerleştirmeye yönelik bu çıkıntılar teknenin iki katlı kullanımının bir sonucudur. Ve bu iki katlı kullanım üretim aşamasında öngörülmüştür. Kapaklar yarım yuvarlağa yakın bir kesitte yalındır. Mahya kirişleri ve yan tutamak çıkıntıları bulunmaktadır.

Lahitlerden birinin kapak alınlığındaki Medusa başı dışında başka kabartma bulunmaz. Yerleşim merkezine en yakın duran son lahit diğer 20’sinden farklı olarak tamamen kaba işçiliğiyle bırakılmıştır. Buna rağmen tüm lahitler neredeyse aynı ustanın elinden çıkmış gibi standart biçimde üretilmiştir. Ölçüleri açısından da büyük yakınlık bulunmaktadır. Örnek seçilen bir lahdin ölçüleri şunlardır: Tekne uzunluğu 2.28 m, genişliği 1.07 m, yüksekliği 1.25 m ve iç derinliği 0.70 m dir.

Her  biri yaklaşık 0.40 m yüksekliğinde 3 basamak podyumu oluşturmaktadır. En üstteki aslan ayaklıdır. Aynı basamakta 17 cm çapında ve 15 cm derinlikte, sunu amaçlı silindirik bir delik açılmıştır. Kapak 2.30 x 1.10 x 0.88 m ölçülerindedir. Yarım yuvarlak kesitli ve mahya kirişlidir. 

 

BELEN-ERENTEPE:

Kumluca Belen köyünün arkasında yükselen tüm çevreye egemen sivri kayalık Eren Tepe ve batısındaki su deposuyla arasında kalan sırtta kalıntılar bulunmaktadır. 

Küçük çaplı yerleşim dış sur ve iç surla korunmaya alınmıştır. Surların içinde de yapı kalıntıları bulunur. 

Sarp kayalık tepe tüm yöreye hakim konumda, batıda Kumluca-Finike, kuzeybatıda Akalissos, İdebessos tarafında Pygale, güneyde Gagai ve Melanippion’u görmektedir. 

Evet, yerleşim Eren Tepenin batı eteğinde ve eteğin başladığı boyun düzlüğünde yoğunlaşır. Boyunda kuzeye doğru yarımada gibi çıkan kısımda da kalıntılar vardır. Bu ilk kalıntıların bulunduğu alandan itibaren kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 200 m uzayan dış sur duvarı yerleşimin ilk güvencesi olarak tüm alanı iki yandaki uçurumlar arasında kesmektedir. 

Düze yakın ilerleyen, 1.50 m kalınlığındaki güçlü duvar sık sık kulelerle desteklenmiştir. Polygonal bloklarla örülü duvarlar MÖ 4’ncü yüzyıl karakterindedir. Duvar dışında duvara bitişik konutlar izlenmektedir. Güney baştaki ilk kule yanından ana giriş kapısı bırakılmıştır. 3.15 m genişliğindeki kapı boşluğu 0.50 m kalınlıktaki sövelerle ve üstündeki lentosuyla ana giriş kapısını biçimlendirir. Söveler ve lento bugün yerde durmaktadır. İçeriye doğru daralan kapı yolu 25 m kadar uzanmaktadır. Kapı yolu içinde yan bir giriş açıklığı bulunmaktadır. Kapı yolu geçildikten sonra konut kalıntıları ve aralarında ana kayaya oyulu 3 adet işlik vardır. En sağlam bulunan işliklerden biri 1 m çapında toplama çukuru ve 1.75 m uzunlukta ezme bölümü ana kayaya oyuludur. Helen yakınındaki 0.90 x 0.75 m ölçülerinde ve 0.35 m tutamak deliği olan bir ağırlık taşı işlik resmini tamamlar. 

Duvarın kuzey ucu, uçurumla sonlanır. Kuzeydoğu vadinin çıkış noktasındaki yolun tepeye ulaştığı noktaya, yol kenarına yerleştirilmiştir. Bu kesimde ana kayaya oyulu bir dikme altlığı ve yanında iki parçaya bölünmüş 3 m yüksekliğinde dikmesiyle birlikte bulunmuştur. Altlığıyla birlikte toplam 3.75 m yüksekliktedir. Klasik dönemde Merkezi ve Orta Lykia’dan bilinen dikmelerin küçük bir modeli olarak Doğu Lykia’da ele geçen ilk örnektir.

Dikmenin yaklaşık 50 m güneyinde ana kayaya oyulu bir lahit ve parçalanmış kapağı bulunur. 2.15 x 1.20 m ölçülerindeki teknenin cephesi boyunca paneller oyuludur. Sivri kemerli bir yapı gösterir. Alınlığında, kenarları yaklaşık 0.40 m olan kare bir açıklık bulunmaktadır. Bir babayla mahya kirişine bağlanır. Tıpkı ahşap yapılarda olduğu gibidir. Mahya kirişi üstünde ve ucunda, apliklerin yerleştirilmesi için zıvana delikleri bulunur. 

Lahdin batı karşısındaki yamaçta, iç sur duvarının hemen altında temenos mezar yerleşiktir. 1.70 x 2.05 m ölçülerindeki küçük mezar odasının yüzü batıya bakmaktadır. Mezardan çok temenoso dikkat çekmektedir. 13 m kadar düz ilerleyen temenos duvarı kuzey uçta, mezarı çevrelemek üzere doğuya dönmektedir. Duvar birinci sınıf taş işçiliğinde çok düzgün bloklarla örülüdür. Mezarın güneyinde sarnıçlar bulunur. Tepeden ve kaya içinden kaynaktan gelen sular, başarılı bir şekilde sarnıcı yönlendirilmiştir. 

İç sur, tepe yamacını keserek yerleşimi dışa karşı kapatır. Sur içinde çok yoğun ve anlamsız moloz taş yığınları vardır. Bunların konut oldukları anlaşılsa da herhangi birinden plan çıkacak durumda değildir. Ancak çok nitelikli 3 konuttan günümüze anlamlı kalıntılar kalmıştır. Kalanlar kaybolmuş olanlara ilişkin de bilgi vermektedir. Bunların ikisi iç sur içinde, diğerleri yüksek sarp yamaçtadır. Neopolis’in sarp kayalık yamaçtaki topoğrafik özelliklerine ve buna bağlı kentleşmesine çok benzeyen yerleşimde yüksek ve güçlü teraslarla konut alanları elde edilmiştir.

Tepenin çok zor ulaşılan yüksek kotlarında bulunan bir konut oldukça korunmuş halde günümüze ulaşmıştır. Birbirine geniş bir kapıyla geçit veren iki odalı hibrit konutun ölçüleri yaklaşık 8 x 12 m dir. Tepeye yaslanan arka kısmı tamamen kayadan yararlanılarak gerçekleştirilmiştir. Her oda ikişer mazgal pencereyle dışa açılmaktadır. Pencere ve kapı girişi görülmez.

Diğer konutlarda da aynı özellik vardır. Yaklaşık 2 m kadar çok güçlü ve sıhhi bir alt yapı vardır. Avşar Tepesi ve diğer bazı yerleşimlerde bulunan ve yapısallıkları anlaşılmış olan örneklere göre, anlaşılan taş alt yapının üzerinde ahşap konut yükselmekteydi. Aşağı kottaki benzer konutta da aynı özellikler görülür. Arka kesimi oluşturan ana kayada ahşap kiriş yuvaları görülür. 

Kayalık tepenin güney bitiminde başlayan hafif yamaçta bulunan büyük bir kayalık kütlede bir kaya mezarı açılmıştır. Tek odalı yalın cephelidir. Sağ yanda tek klinelidir. İlginç olan kayalık akropol tüm heybetiyle ve uygunluğuyla yükselirken, yerleşim tek kaya mezarı için yerleşim dışındaki bu küçük kaya kütlesinin neden seçildiği anlaşılamaz.

Klasik dönem de Lymra’dan sonra en yoğun kalıntılar buradadır. Bugüne kadar gelebilen kalıntıların yol göstericiliğinde yerleşimin en erken bulgularının MÖ 4’ncü yüzyıl ve sonrasındadır. Güçlü iki sur duvarıyla Perikle’nin bölgeye egemen olmak üzere kurduğu bir garnizon kala olduğu düşünülür. 

 

 

SARAYCIK

Ören yeri, Söğütcuması köyü ile Gölcük köyü arasındadır. Kumluca merkeze 43 km uzaklıktadır.

Kalıntıların tam ortasından, maalesef asfalt yol geçmektedir.

Pek çok yapı ve kalıntı, gerek doğal şartla ve gerekse kaçak defineci kazıları nedeniyle harap olmuştur.

KİTANAURA-KİTHANAURA:

Saraycık mevkiinin kuzeyindeki tepe ve yamaçlarda kurulmuştur.

Antik çağda yazılan hiçbir eserde, şehirden söz edilmemektedir. Bu yüzden şehrin geçmişi bilinmez.

Şehir ilk olarak 1842 yılında subay olan iki gezgin tarafından keşfedilmiştir.

1898 yılında ise, bölgede bir hazine bulunmuştur. Hazinede, 31 adet Helenistik dönem sikkesi vardır. Bu sikkelerden, 9 tanesi “Kitanaura” sikkesidir. Bu sikkeler, Kitanaura şehrinde; Helenistik dönemde sikke basıldığını göstermektedir.

Bu sikkelerle birlikte, Patara şehri kazılarında ele geçen “Stadiasmus Patarensis” (yol taşı) geçen yol güzergahına göre, günümüzde Saraycık bölgesinde bulunan kalıntıların, Kitanaura şehrine ait oluğu kabul edilmiştir.

Patara şehrinde bulunan Stadiasmus Patarensis’e göre, Kitanaura şehri, İdebessos şehrine 17-18 km uzaklıktadır ve Termessos egemenlik sınırları içindedir.

Evet, yol taşında verilen güzergaha göre, Kitanaura şehri, İdebessos şehrinin 20 km doğusundadır.

Antik şehir kalıntıları: Limyros nehrinin bir kolu olan “Gönen Çayı” nın yukarısında, küçük bir dağ platosunun üzerindedir. Rakımı 1300 metredir.

Kentin tarihi süreçteki konumuna bakıldığında: MS 1’nci yüzyılda, Romalılar ve bölgedeki korsanlar arasında yapılan çatışmalarda korsanların başı Zenikeles’in yanında yer aldığı, korsanların yenilmesinden sonra ise, Roma tarafından cezalandırılan kentin, Termessoslulara verilmiş olduğu tahmin edilmektedir.

Kentin, Roma dönemine ait sürece ait herhangi bir bilgi yoktur. Sadece kentin çevresinin surlarla çevrili olduğu bilinir. Bizans döneminde ise, şehir Perge Metropolitliğine bağlı bir Piskoposluk merkezidir.

GÜNÜMÜZDEKİ KALINTILAR:

Günümüzde şehirdeki kalıntılar: doğu-batı yönünde uzanan Akropol üzerinde ve Akropolün güney ve batı eteklerinde yayılmıştır.

Surlar:

Surların farklı dönemlerde yapıldığı ve en erken evresinin MÖ 1’nci yüzyıla ait olduğu anlaşılmıştır. Akropolün güney yönünden başlayan surlar, güney-batı yöndeki ana girişe kadar devam eder.

Mimari stillerine bakılarak Helenistik döneme tarihlenirler.

Güney giriş: bu surlarla benzer nitelikte işçilik gösterir. Bu nedenle güney girişin aynı dönemde yapıldığı anlaşılmaktadır.

Surların diğer bir bölümü ise, daha uzundur ve çeşitli nedenlerle yıkılan orijinal surların yerine, muhtemelen Roma döneminde yapılmıştır.

Bu döneme ait surlarda kullanılan bloklar, bu kez kaba işçilikle kesilmiş ve aralarında harç kullanılmıştır.

Surlar bazı bölümlerde 3 metreye kadar günümüze ulaşmıştır. Surlarda kuleler kullanılmamıştır.

Günümüzde mevcut surlar 1.30 metre kalınlığındadır. Sur duvarları Akropolü çepeçevre dolanırlar. Ancak zaman içinde yer yer yıkılmıştır.

Agora:

Hamamdan, daha aşağıya akropolün güney eteğindeki vadiye, antik yol kıyısına inildiğinde Roma dönemi yapıları ile çevrili agora ile karşılaşılır. Çok güçlü duvarları, nitelikli girişleri ve büyük boyutlarıyla dikkat çekmektedir. İnce uzun dikdörtgen formdadır. Kentteki konumu ve yapısallığıyla Trebenna yapısına benzer. Dönem olarak da yine Trebenna yapısının tarihi olan MS 3’ncü yüzyıla tarihlenir. Duvar ve taş işçiliği bunu destekler. 

.

Akropol:

Akropol, denizden 1300 metre yüksektedir. Çevresi surlarla çevrilidir. Akropol’de 3 kapı vardır. Ancak asıl giriş güney batıdadır. Akropolde: güney kent girişi, resmi yapılar, dükkanlar dışında kalanların hepsi tahrip olmuştur. Bazı yapılarda, çok sayıda devşirme malzeme kullanıldığı görülür.

Güney Girişi:

Helenistik dönem yapısıdır. Basamaklar ve kapı, düzgün ve iri bloklarla oluşturulmuştur. İki yönde, ana kayaya açılmış nişler görülür. Kapıdan içeri girilince, sağ yanda bulunan yapının, girişin savunulmasına yönelik olduğu tahmin edilmektedir. Bu yapının doğu  duvarı, ana giriş kapısının duvarıyla bitişiktir.

BİZANS BAZİLİKASI:

Akropolün güneybatı ucunda bir Erken dönem Bizans bazilikası kalıntıları bulunur. Doğu-batı konumludur. Giriş ve nartheks, akropolün bu yönde batı kayalık sınırına yakın yerleştirilerek, alan doğal sınırlar elverdiğince kullanılmıştır. İçten iki sütun sırasıyla, üç gemili düzenlenmiştir. Doğu başta apsisi ve synthoronon yer alır. Çoğu devşirme olan sütun altlıkları in situ korunmuştur. 

Merkez/büyük Bazilika:

Diğer bazilikadan ayrı olarak Akropolün kuzey doğu ortalarında ikinci bir bazilika vardır. Üç girişi, nartheksi, üç nefi, iki sütun sırası ve apsisi belirgindir. Bazilikanın apsis genişliği 5.60 m dir. Ön avlusu ise 4.85 m dir. Neflere ait sütunların çoğunluğu çevreye yayılmıştır. Dıştaki duvarların kalınlığı 0.80 m dir. Ancak bu duvarlar temel seviyesine kadar yıkıktır. Sadece kuzeybatı köşede, üç sıra blok durmaktadır. Yan duvarlar düzgün kesilmiş iri bloklarla örülmüştür. 

Erken Bizans dönemi yapısıdır. Oldukça nitelikli ve büyük boyutlu bu yapı yani bir Roma Bazilikası, daha sonra kilise olarak kullanılmıştır.

Bazilikanın kuzey yanı boyunca büyük, dikdörtgen bir sarnıç bulunur. Kentteki en büyük sarnıçtır. 

Evet Akropol ile ilgili bilgi vermeye devam ediyorum.

Büyük bazilikanın sağında akropol meydanına bakan bir yapının önünde, iki basamaklı platforma oturan muhtemel 4 sütunlu bir revak yerleştirilmiştir. Bu yapıdan doğuya dönüldüğünde,  doğu-batı doğrultusunda bir sokak bulunur. Sokağı, işlevi tam anlaşılamayan bir yapı sınırlar. Burada 4 basamaklı bir duvar kalmıştır. Yanında ilerleyen alanda büyük altlıklar bulunması, bu kesimde heykellerle dolu bir sokağın bulunduğunu gösterir. Uzunca bir fal yazıtının olduğu kült yapısına doğru gidildiğinde, başka bir kilisenin kalıntıları görülür. Apsisi, girişi ve nefleri izlenir. 

Hemen arkasında kayalık sınırına kadar yazıtlı bir yapı bulunur. 

Bazilika ile yazıtlı yapı arasında çizilecek bir çizginin, doğusunda kalan akropolün doğu yarısı, doğu kayalıklarının başladığı yere kadar tamamen konut doludur. Konutların arasında işlik kalıntıları görülür. 

Akropolün güneybatı kapısından aşağıya inen yolun, iki yanında bazı kalıntılar ve belki de yol boyu anıtların kalıntılar görülür. Akropolün güney tarafında;  kademelendirilmiş yamacında kiliseler vardır. Bu alanlar Roma döneminde de kullanılmıştır. Asıl yapılar yolun orman yoluyla buluştuğu akropol eteğinde bulunmaktadır. Antik yolun akropole döndüğü kesimde, yolun yanında hamam-gynasium ve iki büyük yapı görülür. Bunlardan biri phallos kült yapısıdır. 

 

Hamam-GYNASİUM:

Yerleşimin en nitelikli ve en iyi korunmuş yapısıdır. Neredeyse tüm bölümleri açıkça izlenir. Bazı bölümleri, çatı başlangıcına kadar ayaktadır. Yapı, 7 bölümden oluşur. 700 metre kare büyüklüktedir. 

Kuzey-güney doğrultusunda uzanır. İlk bölüm akropole çıkan yolun sağından başlayan dikdörtgen planlı küçük palaestaradır. Palaestranın doğu ve batı kesimleri, tamamen tahrip olmuştur. Palaestranın girişi kuzey yönde olup güney duvarının batısından bir giriş servis bölümü açılır. Servis bölümünden frigidarium/apoditerium olarak çift fonksiyonlu bölüme girilir. İki uzun yanında 4’er anıtsal kemerle düzenlenmiştir. Kemerler hem iç mimari düzenleme hem de tonozun taşınması amacıyla yapılmıştır. 

Frigadarium, doğu dar duvarın önünde bir heykel kaidesi ve altında “Antonına Apiphanei” yazmaktadır. Altlık üzerinde olması gereken heykelin ayak izleri görülür. Frigidariumdan güney taraftaki orta kemerden diğer bölüme bir kapı olmalıydı. Doğu arka tarafta, büyükçe bir yarım yuvarlak havuz bölümü vardır. Havuz yuvarlığının güney duvarı içinde büyükçe bir su kanalı geçer. Havuz suyu buradan temin ediliyordu. Bu odanın güney düz duvarı ortasından yan bölüme geçelir. Burası tepidariumdur. Kare formlu bu odadan da bir kapıyla caldariuma geçilir.

Caldarium güney ve batı duvarında, içinde sıcak su havuzları bulunması gereken birer apsisle biçimlenir. Apsislerin ortasında birer pencere açıklığı bulunur. Pencere açıklıklarının önlerinden geçen bir blok çıkıntısı apsisleri de dolanır. Hamamın son bölümü caldariumun doğu yanındadır. Bu iki bölüm arasında kapı bulunmaz. Son bölümün girişi, güney taraftan daha alt kotta ve bağımsız verilmiştir. Burası, yakacak  deposu ve ısıtma alt yapısı hizmetlerinin verildiği bölümdür. 

Hamam ana bölülerinin yan yana sıralandığı, geleneksel plandadır. Lykia hamamları içerisinde ortalama büyüklüğüyle de yerleşim Roma dönemindeki niteliği konusunda fikir verir. Kesin tarihleyici bir bulguya rastlanmamıştır. Yapısallığına, taş işçiliğine ve bölgedeki hamamların yapılış tarihlerine göre, MS 1’nci yüzyıl sonunda ya da 2’nci yüzyıl başında yapıldığı düşünülür. 

 

Nekropol:

Akropolün güney ve batı tarafından yol boyunca nekropoller uzanır. Akropolün batısında uzanıp kuzeye dönen orman yolu boyunca iki yanlı ana nekropol uzanır.

Kentte batıya uzaklaşan yolun iki yanı boyunca, çeşitli ve çok sayıda mezar bulunur. Bunlar: lahitler, khamosorionlar, kaya ostothekleri, aedikula mezarlar ve anıt mezarlardır.

 

Lahitlerin hemen tamamı Psidia karakterinde tabula ansatı ve yanlarındaki mızraklı kalkanlardan oluşan ana şemada yapılmıştır. Bunlar: 7 anıt mezar, 2 khamosorion, 2 kaya osthotheki ve 98 tane lahit mezardır. 

En yoğun mezar, akropolün kuzeybatısına denk düşen kesimde, orman yolunun solundaki yamaçtadır. Çoğunlukla basamaklı podyumları olan Roma lahitlerinden oluşur. Lahitlerin bitim sınırında, kaya kütleleri üzerinde khamossorionlar ve ostothekler açılmıştır. Bazı kayalıklarda mezarlar yanında “yuvarlak kaya ostothekleri” de açılmıştır. Bu ostothekler yanında, aynı kayalıklarda bazı stel yuvaları ve sunu çukurları görülür. 

Akropolün kuzeybatısında orman yolunu döndükten sonra, asıl mezarlıktan ayrı kümelenmiş ancak onun devamı olan 14 lahit daha bulunur. Burası bu yöndeki son nekropol alanıdır. 

Kulenin güneyinde yol kenarında, önemli ve anıtsal bir mezar  kalıntısı bulunur. Çevreye dağılmış parçalardan, önünün açık olduğu kemerli bir üst yapısı, diş sırası içeren mimari elemanlarıyla önemli birinin mezarı olduğu anlaşılır. Mezar bloklarından birine, Bizans döneminde de kullanıldığını gösteren bir haç işlenmiştir. Anıt mezarın çevresinde ve yolun karşısında başka mezarlar da bulunur. 

Akropoldeki bir başka ilginç mezar, akropolün güneybatı köşesinde kayalıklara açılmıştır. Hibrit özellikte, küçük odanın tamamı kayadan oyulmuş tonoz örtüsü ise  taşlarla örülmüştür. Dromosla girilen bir yeraltı oda mezarı olup bölgede başka örneği bilinmemektedir. Yerleşimde bu tipte başka mezara rastlanmamıştır. Akropoldeki tek mezar olması da düşünüldüğünde, sahibinin mutlaka egemen ailelerden biri olması beklenir. 

.

Saraycık Heroonu:

Modern yolun alt bitişiğindedir. Günümüze sağlam bir şekilde gelmiştir. Mezarlık ortasında anıtsal bir odak oluşturmakta ve diğer mezarlar çevresinde yoğunlaşmıştır. 

Hereon girişi/cephesi akropole yöneliktir. Mezarın altında hyposorion vardır. Heroon, doğusunda aynı sıra üzerinde, heroonla birlikte yapılmış, içinde 4 mezar odası bulunan bir temenosla çevrilidir. Heroonun batısından kuzeye inen güçlü temanos duvarı tüm yapıyı çevreler. İyi korunmuş durumdaki heroonun duvarları, podyumun üstündeki ikinci blok sırası boyunca kabartma frizleriyle çevrilidir. 

Bu frizlerde: arka cephe frizinde: oval Galat kalkanı, at başı, dizlikler, çift mızrak arasında kalkan, çift savaş baltası, at başı ve Korinth miğferi bulunur. Yan cephede: Pelta kalkan, iki açık kol, göğüs zırhı, Korint miğferi, iki bacak, at başı ve kuş başlı kılıç ile kalkan bulunur. Ante yüzlerinde: barbarlar ve göğüş-baş zırhları bulunur. Alınlıkta: Medusa ve iki yanında tritonlar verilmiştir. Tritonlar, Medusanın yılan saçlarını çene altından bağlamaktadır. 

Sonuçta, bunlar mezar sahibi kahramana ait ve onun savaşçılığını temsil eden kabartmalardır. 5 x 5.40 m ölçülerinde, kare formlu mezar odası içinde Trokondasa ait olması gereken parçalanmış lahit bulunmaktadır. Üzerinde savaşın frizlerinin ve iki boğa ile aslan figürlerinin kalıntıları izlenir. Kentin en önemli ve nitelikli mezarıdır. Mezar cephesindeki yazıta göre “Atteous’un torunu, Trokondasın oğlu Trokondas kendisi için yaptırmıştır” yazar.

Mezar; mimarisi ve kabartmaların ışığında, MS 1’nci yüzyıla tarihlenir.

SİKKELER:

Antalya Müzesinde bulunan 5 küçük bronz sikke “KITA” lejantlıdır. Bu sikkelerin ön yüzünde Artemis büstü, ok ve sadak, arka yüzünde de çıplak erkek figürü bulunur. Sikkeler MÖ geç 1’nci yüzyıl ile MS erken 1’nci yüzyıl arasına tarihlenir. 

 

MAVİKENT KASABASI:

Mavikent kasabası: Kemer, Tekiroğva, Çıralı, Olympos, Adrasan hattından gelerek, Finike-Kaş istikametine giden turistlerin uğrak yeridir.

Mavikent kasabası ve Finike arasındaki sahil şeridi: yöre halkı tarafından yapılmış ahşap evler yani obalarla doludur.

Bölgede kıyının, ormanla iç içe olması yörede yoğun bir günübirlik turizm faaliyetinin yaşanmasına sebep olmaktadır. Mavikent Belediyesi, bu bölgede her türlü düzenlemeleri yapmıştır. Sahil boyunca, Karaöz’e kadar uzanan yol asfaltlanmış ve yol güzergahı ağaçlandırılmıştır.

MAVİKENT TABİAT PARKI:

Kumluca merkeze 15 km uzaklıktadır.

Tabiat parkı olarak ilan edilmeden önce, daha çok yöre insanı tarafından mesire yeri olarak kullanılıyordu. Burada oldukça uzun bir ormanlık alan bulunmaktadır. Yani oldukça büyük bir park alanıdır. Toplam alanı 420 dekardır.

Yapılış amacı: sahada kumul ağaçlandırması yapılarak gerek sahil kumlarının ana maddesi olan ince kumun rüzgarla savrularak her türlü araziyi örtmesi ve zamanla büyüyerek ana rüzgar yönündeki araziler için tehlikeli olmasının önlenmesidir.

Sahilde, Belediyeye ait çok güzel bir çay bahçesi vardır. İlaveten çok bakımlı bir havuz, piknik masaları, kamelyalar, restoran gibi tesisler bulunuyor.

TAŞLIK BURNU-GELİDONYA BURNU-KIRLANGIÇ BURNU:

Taşlıkburnu: Mavikent ile Adrasan arasında küçük bir yarımada şeklindedir. Taşlıkburnu mevkiinin doğu tarafında ise, Suluada bulunmaktadır. Taşlıkburnu mevkiinin batı tarafında: “Korsan Koyu” vardır.

Antik kaynaklarda, burası “Hiera Burnu” yani “Kutsal Burun” olarak isimlendirilmiştir. Piri Reis tarafından yapılan haritalarda buradan “Şilden Burnu” diye söz edilir. Fenerin bulunduğu burnun, ön tarafında dikine sıralanan ve üzerinde yaşam olmayan 5 ada bulunmaktadır.

Gelidonya burnu: ters akıntılar nedeniyle, Pamfilya denizinin yani günümüzdeki ismiyle Antalya körfezinin en tehlikeli yeridir. Antik dönemde sayısız gemi, kayalara sürüklenerek batmıştır. Böylece Taşlık burnu, tam bir sualtı mezarlığına dönüşmüştür.

1960 yılında burada yapılan su altı araştırmalarında 30 metre derinlikte bulunan MÖ 15’nci yüzyıla ait gemi kalıntıları, günümüzde Bodrum Sualtı Müzesinde sergilenmektedir. Bakır ve bronz külçeler taşıyan Suriye ticaret gemisi, Gelidonya burnu önündeki kayalıklara bindirdikten sonra batmıştır.

Gelidonya Feneri-Taşlıkburnu Feneri:

Gelidonya feneri, yolu olmayan, sarp ve dik kayalıklar üzerinde kuruludur. Fenerin yapımına Fransızlar tarafından 1934 yılında başlanmış ve 1936 yılında tamamlanmıştır.

Türkiye kıyılarının en yüksek feneridir.

Fenerin denizden yüksekliği 237 metredir, bu yüksek konumu nedeniyle Türkiye’nin en yüksek feneri olarak kabul edilmektedir. Denizden 3 km içeridedir. Fenerin yerden yüksekliği 9 metredir. Görünüş uzaklığı 10 mildir.

Fenerde elektrik yoktur. İlk yıllarda gaz yağı, daha sonra ise LPG tüpü kullanılmış, 2017 yılından sonra ise güneş enerjisiyle elektrik sağlanmıştır. Fenerde: fener ve gardiyan binası, Ulusal Miras olarak tescil edilerek koruma altına alınmıştır.

Fenerin bakımını üstlenen aile için fenerin yanında iki odalı bir lojman bulunmaktadır.

Korunması: Kıyı Emniyet ve Gemi Kurtarma İşletmeleri tarafından sağlanmaktadır.

Ayrıca fenerin önünde bir çardak bulunmaktadır. Bu çardak, 2004 yılında güneş tutulmasını izlemek için bölgeye gelen Amerikalılar tarafından, fenerin bekçisine yaptırılmıştır.

Buradan günümüzde güneşin batışını izlemek muhteşem güzeldir.

2007 yılında Gelidonya feneri ve önündeki manzara, Türkiye’nin en güzel manzarası seçilmiştir.

Ulaşım:

Bence denemeyiniz, ulaşım oldukça zordur. Yine de mutlaka gitmek isteyenler için güzergah şöyledir. Antalya-Kumluca karayolu, Adrasan sapağına girilir ve yaklaşık 8 km ilerledikten sonra, Adrasan merkeze varılır, Adrasan merkezden dar ve zorlu bir karayolundan 5 km daha gidilir, sonra Korsan koyu ve Gelidonya feneri tabelaları görülür, buradan itibaren 5 km yürümek gerekir.

Ancak aracınız ile devam etmek isterseniz, bir süre daha orman yolunun sonuna kadar araçla gidebilir, sonra aracınızı bırakıp yürümek zorunda kalırsınız.

1 metre genişliğindeki patika yol, yaklaşık 2 kilometredir ve 1 saat civarında sürer. Özellikle bu yol üzerinde herhangi bir su kaynağı yok, yani mutlaka su takviyeli gitmelisiniz.

Likya Yolu:

Antik Likya yolu, Efes şehrinden başlar ve fenerin önünden geçerek ilerler. Bu yüzden, bahar ve yaz aylarında buradan gelip geçen eksik olmuyor.

KARAÖZ MEVKİİ:

Kumluca merkeze 25 km uzaklıktadır. Adrasan merkeze ise 15 km uzaklıktadır.

Karaöz mevkii, yazlık konutların çokluğu ile dikkat çeker.

Bölgedeki doğal güzellikler, deniz, kum ve güneş, yaz aylarında yerli ve yabancı turistleri buraya çekmektedir. Karaöz sahilinde: mangallı piknik yapılabilecek yerler var. Bölge sessiz ve sakin, deniz masmavidir. 

Ancak Karaöz normal bir kıyı kasabası olmasına rağmen, bölgenin en kötü yani düzenlenmemiş, bakımı yapılmamış sahili buradadır. 

Ancak denize girmek için Korsan koyu veya benzeri yerleri yakın yerleri, örneğin Mavikent veya Çıralı plajlarını tercih etmelisiniz.

KORSAN KOYU:

Mavikent mahallesi Karaöz Mevkiinde Gelidonya Feneri arasındadır.

Karaöz sahiline, yaklaşık 3 km uzaklıktadır.  Koya ulaşmak için stabilize yani toprak bir yol bulunmaktadır. Kumluca merkeze 26 km uzaklıktadır.

Buraya “Korsan Koyu” isminin verilmesinin sebebi: “Bir söylentiye göre, koyun yakınlarındaki Gelidonya burnunda ters akıntılar olması nedeniyle ticari gemileri akıntıya kapılıp kayalara çarpıp batmamak için doğal liman vazifesi gören bu koya sürüklenirlermiş.

Tabii sonrasında burada bekleyen korsanların ellerine düşerlermiş. Bu yüzden buraya korsan koyu ismi verilmiştir.

Olympos tanıtım yazısında da belirttiğim gibi, bir zamanlar buralarda Korsan Kralı Zeniketes ve buna bağlı birçok korsan bulunuyormuş ve bölgenin hakimi durumundaymışlar.

Piri Reis, 1521 yılında hazırladığı haritalarında, buraya “Karaöz Koyu” olarak isim vermiştir.

Evet Korsan Koyunun bir diğer özelliği: buranın Melanippe antik kentinin limanının burada bulunmasından kaynaklanmaktadır.

Korsan koyu, son yıllarda özellikle çadırlı kamp yapanlar tarafından yoğun tercih edilmektedir. Çadır kurmak ücretsizdir.

Ayrıca, günübirlik tatilciler de burayı tercih ediyorlar. Çadırınız yoksa burada bulunan işletmelerde kiralık çadır veya bungalovlar bulunmaktadır. Sonuç olarak, burası özellikle hafta sonlarında aşırı kalabalık olmaktadır.

Çünkü gelidonya deniz fenerinden önce denize rahat girilebilecek tek yerdir.

MELANİPPE-MELANİPPİON-KARAÖZ:

Kent, günümüzde Gelidonya Burnu’nun 30 stadia (5.5 km.) kuzeyindeki Korsan Koyu’nun hemen yanında yükselen ve küçük güvenli koyu oluşturan alçak kayalık tepenin üstünde kuruludur. Gagai’den 11 km güneydedir. Koyun karşı yanında ise sadece bir kilise bulunur. 

Antik kente: deniz veya kara yolu ile ulaşmak mümkündür. Kent ismini: Deniz Tanrısı yer sarsıcı Poseidon’un sevgilisi Melanippe’den alır. Kentin isminin anlamı: siyah at demektir.

Kyaneai’de bulunmuş olan MS 135 yılına ait bir yazıtta adı “Meloeten” olarak anılır. Kentte bulunan, MÖ 188 yılına ait dekrette Phaselis ve Rodos arasında bir symmakhiadan söz edilmekte ve savaşta Rodos Birliği içinde yer aldığını göstermektedir. Kentte ele geçen bir yazıtta, Phaselisli Apollonios, kentin özgür kalması için Rhodos’la ilişki kurduğu öğrenilmektedir. Bu durum Helenistik dönemde otonom bir  polis olduğunu göstermektedir. Kent suru girişinde bulunan geç dönem yazıtta “Ey efendimiz köyümüzü koru” denmektedir. Bu yazıtın devamında “Halleluya-Tanrıya Şükür” ifadesi vardır. Yani bu dönemde yerleşim bir kome durumuna düşmüştür. Gagai’nin güçlenip gelişmesiyle Melanippion’un bu duruma düştüğü anlaşılmaktadır. 

Yani, Melanippion Gagai’ye bağlıdır ve Gagai de Lykia birliği içerisinde Rhodiapolis ve Korydalla ile ilişki içerisindedir. Her dönemde önemsiz ve küçük bir yerleşimdir. Önemli yanı, çevresindeki diğer yerleşimlere de hizmet veren korunaklı küçük bir doğal limandan kaynaklanır. Bu yapısal özelliği nedeniyle Zeniketes’in sığınaklarından biri olmuştur. 

GELELİM GÜNÜMÜZE KALAN KALINTILARI:

Kayalık  tepeye çıkan yol boyunca 5 tane oda mezar vardır. Bunlar benzeri bölgeden bilinen, yaygın olarak da en çok Olympos’ta bulunan tonoz örtülü oda mezarlardandır. Tüm kayalık tepe Bizans surlarıyla çevrilidir. Bugün çoğunlukla izlenebilmektedir. Çoğunlukla kastron içinde bulunan yerleşim çok yoğun bir yapısallık göstermektedir. 

Çok yoğun cangıl ve yıkıntı fazlalığı nedeniyle tanımlama güçlükleri yaşanmaktadır. Rhodiapolis’te gelişkin örnekleri bilinen ve bölgenin diğer yerleşimlerinden bilinen tonozlu sarnıçlar üzerine yapı inşa etmek tekniği burada da görülür. Özellikle batı uçta sağlam korunmuş yapı bunun en iyi ve sağlam kalmış örneğidir. Yuvarlak biçimde sarnıçlar da evlerin içinde bulunmaktadır. 

Kisle Çukuru Manastırında bulunan Bizans tuvaletinin benzeri burada da benzer işçilik ve konumda konut içinde görülmektedir. Yerleşimde, biri limanda diğeri tepede olmak üzere iki kilise bulunmaktadır. Tepedeki kilisenin apsisi ve kuzey pastophoriası sağlamdır. Üç nefli olduğu anlaşılmaktadır. 

Aşağıda, limanın çevresini oluşturan dik kayalıklara bağlı hibrit yapı kalıntıları, muhtemelen limanla ilgili işlevlere sahiptir. Liman kenarında bulunan Aziz Stephanos Kilisesi sağlam korunmuştur. Bu kilisenin en ilginç yanı, en batısındaki bölümün dış duvarında sıva üstüne kazınmış, benzerleri Alanya Kalesinden bilinen gemi ve teknelerin grafiti tarzında çizimleridir. Anlaşılan denizcilere hizmet veren ve onların deniz dualarına karşılık veren bir kilisedir.

Limana ulaşan denizciler, tehlikeli Gelidonya Burnunu dönebilip buraya ulaşabildikleri için ve limandan ayrılan denizciler de yolculuklarının bundan sonrası kısmının kazasız, fırtınasız geçmesi için tanrıya “belki de denizcilerin koruyucusu Aziz Nikolaos’a” bir mesaj, bir istek bırakmaktadırlar.

MS 1400 yılında Abu Dinar’ın 400 gemilik filosunun bu burunda dağılmış olması, tehlikeli dönemeçteki dua noktalarının anlamını ortaya koymaktadır. Limana, kiliseye her gelen gemicinin kendi teknesini duvarlara çizdiği, farklı tip ve büyüklükte tekneler izlenebilmektedir. Apsis içinde duvara yazılmış isimler ve tekneler ziyaretçilerden bugüne kalanlardır. 

Yerleşimde Bizans dönemi dışında kalıntıya rastlanmamıştır. Ancak bazı sur duvarlarında Roma Döneminden devşirilmiş olabilecek yapı taşlarına rastlanmıştır. Tüm yerleşimde  çok yoğun Bizans dönemi günlük seramik parçaları bulunmuştur. 

Melanippion Koyunda deniz altında lahitler ve ostothek bulunmuştur. Burada yapılmış olan incelemeler sonucu denizin altında görülmüş olan 8 adet mezar, su altındaki egemde yuvarlanıp sırayla kalmıştır. Bulundukları yer ve kalıç biçimlerinden bir batığın söz konusu olduğu anlaşılmaktadır. Bu açıdan tek örmektir. Nerede üretildikleri bilinmeyen tekneler bilinmeyen bir yere götürülürken, Gelidonya Burnunun deli fırtınalarına dayanamayıp batmıştır. 

 

 

 

denizden yaklaşık 40 metre kadar yukarıda bulunmaktadır. Kentin bulunduğu buran, içerisinde birçok doğal liman barındırmaktadır.

Kent: Likya ve Pamphylia sınırında, Rodoslular tarafından kurulmuş, 5 koloni kentinden birisidir. Kent hakkındaki en erken tarihli bilgiler, Miletoslu Hekataios’a aittir.

Hekataios, kentin bir Pamphylia kenti olduğunu yazmıştır.

Gagai kentinden, 11 km uzaklıktadır. Ayrıca: Kyaneai kentinde bulunmuş, MS 135 yılına tarihlenen bir yazıtta da, Melanippe kentinin, Likya Birliğinin 15 kentinden birisi olduğu kayıtlıdır. 

MÖ 188 yılında Apameia Barışından hemen sonra, III Antiokhos’a karşı yürütülen savaşta, Melanippe, Rodos birliği içinde yer almıştır.

Melanippe kenti, Helenistik ve Roma devirlerinde önemini yitirmiş ve daha sonra Gagai kentinin denetimi altına girmiştir. Bazı kaynaklarda, Melanippe kenti Gagai’nin doğal mimanı olarak değerlendirilmektedir.

MÖ 1’nci yüzyılda, şehrin, bölgedeki diğer şehirler olan Olympos, Phaselis ve Attaleia ile birlikte, korsan Zeniketes’in yanında yer almış olmalıdır. Çünkü: MÖ 78 yılında Romalı Komutan Servillius komutasındaki donanma, Zeniketes’in güçlerini savaşta yenmiş, ardından Olympos, Korykos, Phaselis ve Attaleia şehirlerini korsanlardan almıştır.

Bu sırada, muhtemelen korsanları destekleyen Mellanippe şehri de ele geçirilmiştir. Romalı Servillius: bölgede korsanları destekleyen diğer şehirler gibi, Melanippe şehrini de cezalandırmış olmalıdır.

Bu yüzden, şehir muhtemelen Helenistik dönemin yüzyılında, halk tarafından terk edilmiştir. Toprakları ise, Gagai şehrine bağlanmıştır.

Takip eden Roma döneminde, şehre yerleşim olmuştur. Çünkü: kentin nekropolisinde az sayıda Roma ev tipi mezar bulunmaktadır. Ayrıca yüzeyde yine Roma dönemine ait keramik parçaları görülür.

Kent, asıl önemine Bizans döneminde kavuşmuştur. Kentin korunaklı doğal limanı, aynı zamanda kentin uzaktan görünmesini engelleyerek doğal koruma sağlamıştır.

Günümüze ulaşan kalıntılar:

Kentte günümüzde, Roma ve Bizans dönemine ait kalıntılar bulunmaktadır.

Ayrıca: kentte biri limanın yakınında, diğeri Akropolis’te olmak üzere iki büyük kilise kalıntısı vardır. Bunlar, Hıristiyanlık döneminde, Melanippe kentinde yerleşim bulunduğunu göstermektedir.

İlk Melanippe Piskoposu, kayıtlara 787 yılında geçen Piskopos Niketas’dır.

Ortaçağ’da kentin ismi “Sanctus Stephanus” olur.

Çünkü limanın kuzeybatısındaki düzlük alanda “Aziz Stephanus” için yapılmış ve temelleri günümüze kadar ulaşmış bir kilise bulunmaktadır.

Liman Basilikasının apsis bölümünde çeşitli dillerden kazınmış olan isimler, Melanippe şehrinin denizciler tarafından sık sık ziyaret edildiğini gösterir. Basilikanın girişinde: duvar üzerine kazılı birçok gemi grafittosu görülmektedir.

Çünkü Ortaçağ’da, Gelidonya Burnunun çevresinden dolaşmak son derece tehlikeliydi. Hatta, Arap kaynaklarında da yazılı bir olayda, bu burnun açıklarında, MS 842 yılında Abu Dinar isimli bir komutan yönetiminde, 400 gemiden oluşan donanmanın parçalandığı bilinmektedir.

Bu yüzden, Gelidonya Burnuna giriş ve çıkışlardan önce Mellanippe limanı, güvenli bir liman olarak ziyaret ediliyordu. Liman basilikasının duvarı üzerine kazınan gemi grafittoları da, denizcilerin Gelidonya Burnunu aşarken başlarına gelebilecek tehlikelere karşı korunmak için tanrıya yakarışlarını belgelemektedir.

Öte yandan, Aziz Stepnanus denizcilerin koruyucusudur.

Evet, liman ve limanın önemi hakkındaki bu ayrıntılardan sonra şimdi gelelim şehri tanıtmaya.

Melanippe antik kentinin, yüzeydeki kalıntılara bakılarak varlığını Ortaçağ sonlarına kadar sürdürdüğü anlaşılmaktadır. Özellikle Hıristiyanlık ve Bizans devrine ait yoğun kalıntılar görülmektedir. Ancak kentin kesin olarak ne zaman terk edildiği bilinmemektedir.

Kent yerleşimi:

Kent yerleşimi, kuzeyden-güneye yaklaşık 200 metre uzunluğundadır. Kent yerleşimi, üç bölüme ayrılmıştır.

1’nci Bölüm:

Liman ve çevresindeki antrepolar ve hemen yanındaki Liman Bazilikasıdır.

2’nci Bölüm:

Burun üzerinde bulunan ve çevresi surlarla çevrili Akropolis bölümüdür. Akropolisi çevreleyen surlar, MS 5’nci yüzyılda yapılmıştır ve büyük kısmı sağlam olarak  günümüze ulaşmıştır.

Evler: birbirine ve kimi yerde surlara bitişik olarak yapılmıştır. Evlerin temelleri görülmektedir ve bazı yerlerde ise, bu temellerin 1 metreye kadar yükseklikleri günümüze ulaşmıştır.

Genelde iki katlı olan konutların, en altlarında ise tonozlu su sarnıçları bulunmaktadır.  Kentte su sarnıçlarının çok olması, kentte büyük su sıkıntısı çekildiğini göstermektedir.

Akropolis Basilikası:

Kentin merkezindedir. Yapının bazı duvarları 3 metreye ulaşmaktadır ve günümüze sağlam olarak ulaşmıştır. Bu yapının içi günümüzde tamamen otlar, taşlar ve ağaçlarla kaplanmış vaziyettedir.

Burada yine bir varsayımdan söz etmek gerekir, şöyle ki antik kaynaklarda kentte Melanippe kentinde bir “Athena Tapınağı” bulunduğu bildirilmesine rağmen, bu tapınak bugüne kadar bulunamamıştır.

Ancak Roma döneminde, basilika gibi dini yapılar antik dönem tapınaklarının üzerine kurulmuştur. Bu yüzden, bu basilikanın, Athena Tapınağı üzerine kurulduğu tahmin edilmektedir.

3’ncü Bölüm:

Surların arkasında, doğu yönde kalan Nekropol alanıdır.

Yerleşimin kuzeybatısında, kumlu ve korunaklı bir sahil şeridi bulunmaktadır. Buranın genişliği sadece 20 metredir. Bu sahil şeridinde, içe doğru uzanan dar bir boğaz çevresinde muhtemel antrepo olarak kullanılan yerlere ait kalıntılar görülür.

Erken Dönem Bizans Bazilikası:

Kuzeybatıda, küçük bir kaya terası üzerinde, denizden 8 metre yüksektedir. Üç nefli bazilikanın, küçük bir ön avlusu vardır. Ancak bu bazilika, yukarıda sözünü ettiğim Haigos Stephanos bazilikasından daha küçüktür.

Bazilikanın güneyinde, ana kayaya oyulmuş işlik bölümünün ise, bir zamanlar zeytinyağı üretimi için kullanıldığı tahmin edilmektedir.

Şehrin ana girişi:

Şehrin ana girişi, doğu tarafındadır. Bu ana girişe bir cadde bağlanmaktadır. Caddenin genişliği 2.5-3 metredir. Burada bazı yapı kalıntıları seçilmekle birlikte, yoğun bitki örtüsü nedeniyle net bir yorum yapmak mümkün olmaz.

Ancak bu yapı kalıntılarının birçoğu Bizans dönemine tarihlenmektedir ve kırma  taş tekniği kullanılarak yapılmıştır.

Son bir not: Melanippe kentinin kendi adını taşıyan sikkeleri olduğu ve bu sikkelerin yörede yaşayanlar tarafından zaman zaman bulunduğu söylenmektedir. Gerçek olan tek şey, kentin kalıntılarının herhangi bir resmi arkeolojik araştırma olmadığı için işlevlerinin net olarak bilinmediğidir.

Tek gerçek, burada yaşayan yöresellerin kalıntıların ve binlerce yıllık sütunların üzerine yazıp çizdikleri iğrenç yazılardır.

PAPAZ KOYU-PAPAZ İSKELESİ:

Mavikent Mahallesi Karaöz Mevkiindedir. Karaöz mevkiine, 5 dakika uzaklıktadır.

Kumluca merkeze 19 km uzaklıktadır. Burası: Orman işletmesi ve Kumluca Belediyesi tarafından, kamp ve piknik alanı olarak düzenlenmiştir.

Arabanızı yol kenarına park ettikten sonra, aşağıya inmeniz gerekiyor. Yukarıdaki bölüm piknik yapmak içindir. Bu bölümde piknik masaları ve tuvaletler bulunuyor. Masaların yanında ise sabit mangallar vardır.

Piknik alanında yeteri kadar tatlı su çeşmesi de düzenlenmiştir. Çeşmelerden buz gibi su akmaktadır. Buranın en büyük eksikliği, elektrik ve aydınlatma olmamasıdır.

Yakınlarda market de yoktur. Buraya gelirken tüm ihtiyaçlarınızı karşılayarak gelmenizi öneririm.

Dev ağaçların altında, deniz kenarında çadır kurabilirsiniz. Ancak bir ayrıntıdan söz etmekte yarar var, özellikle Haziran-Temmuz gibi sezon aylarında, buraya aşırı günübirlik ziyaretçi olduğundan, akşamları çadır kurup, sabahları toplamanız istenebiliyor.

Bunu dikkate alarak gidiniz. Sahil kısmında: soyunma kabinleri, duşlar ve tuvaletler bulunur.

Sahil kısmı taşlık ve kayalıktır. Ancak oldukça küçüktür. Deniz suyu temiz ve dalgasızdır. Günün ilerleyen saatlerinde bazen dalga çıkabiliyor.

İlk girişte kaya ve taşlar vardır. Deniz içinde 10 metre ilerledikten sonra su derinliği boy yapmaktadır. Deniz suyu sıcaktır. Denizin ortasında büyük bir kaya kütlesi bulunmaktadır.

Adrasan gezilecek yerler

Olimpos gezilecek yerler