Çorum Boğazkale: Boğazkale, il merkezi Çorum’a 87 km uzaklıktadır. Boğazkale, Sungurlu arası uzaklık 30 km. Boğazkale, Yozgat arası uzaklık 40 km Boğazkale, Ankara arası uzaklık 197 km. Boğazkale, İstanbul arası uzaklık 644 km.
TARİHİ
İlçenin tarihi MÖ 5000’li yıllara kadar gitmektedir. Çünkü ilçe merkezinin hemen yanı başındaki Hitit İmparatorluğunun başkenti olan Hattuşaş bunun en büyük kanıtıdır. Bölgede ilk yerleşim Kalkolitik çağda başlamış, ilk Tunç Çağında Hattiler ve sonra Asur ticaret kolonileri tarafından yerleşilen bölge, Hititler döneminde başkent olmuştur. Hititlerden sonra bölgeye Frigler, Medler, Galatlar, Romalılar ve Bizanslılar hakim olur. 1071 Malazgirt zaferinin ardından ise, Melik Ahmet Gazi komutasındaki Danişmendli ordusu tarafından Çorum bölgesi fetih edilince, bölgeye Türk göçleri başlar. 16’ncı yüzyılda Boğazköy’ün 3 km kuzeyindeki Yekbaş bölgesine bir gurup Dulkadiroğlu yerleşir, 17’nci yüzyılın sonunda ise buradan Eski Hitit Başkentinin eteklerine taşınırlar.
Hattuşaş ve Yazılıkaya, 1834 yılında keşfedilmiş ve 1835-1894 yılları arasında çeşitli yabancı arkeologlar tarafından araştırmalar yapılmıştır. İlk planlı araştırma ise 1904 yılında Alman Doğu Kültürleri Araştırma Merkezi tarafından yürütülmüştür. 1939 yılından sonra ise, kazılar aralıksız sürdürülmektedir. Hattuşaş ve Yazılıkaya ören yerleri, 1998 yılında “Milli Park” statüsüne alınmıştır. Unesco tarafından da 1986 yılında “Dünya Kültür Mirası Listesi” ne dahil edilmiştir. İlçenin ismi Cumhuriyetin ilk yıllarında Boğazköy iken, 1936 yılında “Boğazkale” olarak değiştirilmiştir. 1967 yılında Belediye kurulmuş ve 1987 yılında ise İlçe olmuştur.
Çorum Boğazkale
GENEL
İlçe arazisinin büyük kısmı dağlıktır. İlçenin rakımı 1036 metredir. Bitki örtüsü, genel olarak steplerdir. İlçede karasal iklim hakimdir. İlçe ekonomisi tarım ve hayvancılık üzerine kuruludur denebilir. Ancak bölgenin en büyük ekonomik etkinliği turizmdir, çünkü Hattuşaş, Alacahöyük ve Müze, birçok turist tarafından ziyaret edilmektedir. Yine de, buranın yeterince tanıtılmadığı kesindir, çünkü buraya yolunuz düşerse kesinlikle turist olarak göreceğimiz toplulukların büyük çoğunluğunun yabancı olduğunu öğreneceksiniz, neden se, uzun yıllar büyük bir imparatorluğun başkentliğini yapan bu mekanlar gereken veya hak ettiği ilgiyi görmüyor, tanıtım şart. Yoksa hemen yanı başında böyle bir tarihi ve kültürel zenginlik varken, hala geçim kaynağı tarım ve hayvancılık demek ne kadar uygun, turizm burayı gerektiğinden fazla kalkındırır.
Çorum Boğazkale
GEZİLECEK YERLER
Yukarıda sözünü ettiğim gibi, burası Boğazköy adı altında küçük bir yerleşim yeri iken, Hattuşaş ve Yazılıkaya bölgelerinin turizme açılmasıyla, idari bakımdan geliştirilmesi düşünülmüş ve Boğazkale adı altında ilçe yapılmıştır. Dünyanın birçok yerinde bilinen Hattuşaş ve Yazılıkaya maalesef ülkemizde tanınmıyor, bilinmiyor veya ilgi çekmiyor. İnanıyorum ki, gereken tanıtım yapıldığında ve burayı ziyaret eden turistlere gereken ilgi ve alaka gösterildiğinde, alt yapı oluşturulduğunda, Boğazkale, hak ettiği kalkınmayı sağlayacaktır. Bu arada, Boğazköy ilçesinde Hattuşaş ve Yazılıkaya’dan başka anlatabileceğim gezilecek yer yok.
Çorum Boğazkale Hattuşaş
HATTUŞAŞ VE YAZILI KAYA
Hattuşaş ve Yazılıkaya hakkındaki ayrıntılı gezi yazımı, yine bu sitede bulabilirsiniz. (Hattuşaş Yazılıkaya yazarak arattırınız)
Çorum Alaca: Alaca, Çorum il merkezi arasındaki uzaklık 50 km. Alaca ilçesi, Yozgat-Çorum, Sungurlu-Tokat karayollarının kesiştiği noktadadır. Alaca, Yozgat arası uzaklık 53 km. Alaca, Sungurlu arası uzaklık 43 km.
TARİHİ
İlçenin tarihi MÖ 5000 yıllarına kadar gider. Eskiçağ döneminde ilçenin bulunduğu yer “Etonia” olarak isimlendirilmişti. Eski çağlarda, ilçenin doğu-batı ticaret yolu üzerinde bulunması, onun önemini arttırmıştır. 19 ve 20’nci yüzyıllarda ise yörenin ismi “Hüseyinova” dır. Daha sonra “Hüseyinabad” adını almış ve 1919 yılında ilçe olmuştur. 1932 yılında ilçenin ismi “Alaca” olur.
Çorum Alaca
GENEL
İlçenin rakımı 950 metredir. Karasal iklim hakimdir ve buna bağlı olarak yazları sıcak ve kurak, kışları ise soğuk ve yağışlı geçer. Alaca, turizm özellikleri yönüyle öne çıkar. Eskiyapar ve Mahmudiye köylerindeki tarihi kalıntılar ve Alacahöyük’te bulunan Hitit dönemi eserleri, Kalınkaya ve Pazarlı ören yerleri, bölgenin başlıca turizm mekanlarıdır. Gerdekkaya mezarı ve Koçhisar mağarası da turistik destinasyonlardır.
NE YENİR
Alaca yöresine yolunuz düşer ve yöresel lezzetlerden tatmak isterseniz, öncelikli önerim: hingal ve tulumba tatlısı olacaktır. Ayrıca: kömbe, düğül aşı, tatar aşı da deneyebilirsiniz.
Çorum Alaca Avni Çelik Meslek Yüksek Okulu
ALACA AVNİ ÇELİK MESLEK YÜKSEKOKULU
Hitit Üniversitesine bağlıdır. 2011 yılında kurulmuştur. Ön Lisans düzeyinde sanayinin ihtiyaç duyduğu yetişmiş ara teknik eleman ve teknikerleri ülkemize kazandırmayı hedef seçmiştir. Okulun ismi, 2015 yılında Alaca Avni Çelik Meslek Yüksekokulu olarak değiştirilmiştir.
Çorum Alaca
GEZİLECEK YERLER
ESKİ CAMİ
İlçe merkezinde 1763 yılında Ömer Osman Paşa tarafından yaptırılmıştır. 2011 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü tarafından restorasyon yapıldı. Bu restorasyonda: 1930 yılında eklenen ayakkabılık bölümü yıkılarak, yerine aslına uygun olarak son cemaat yeri eklendi. Ayrıca, ilk yapıldığı dönemdeki gibi ahşap asma kat yapıldı. Eskiyen çatı da tamamen yenilenerek tarihi yapıya uygun şekilde düzenlendi. Şerefe korkulukları da yenilenen caminin minaresi boyandı.
Çorum Alaca Yeni Cami
YENİ CAMİ
İlçe merkezinde Çorum caddesindedir. Osmanlı döneminde, 1893 yılında Ardahan göçmeni Şeyh Efendi tarafından yaptırılmıştır. Batı tarafında kitabesi vardır. Camiye taş söveli, yuvarlak kemerli ahşap kanatlı bir kapıdan girilir. İbadet ve son cemaat yerinden oluşan camide, ibadet mekanı dört sütun üzerine tromplar vasıtasıyla oturtulmuş tek merkezi kubbe ile örtülüdür. Kubbenin dört tarafı ahşap tavanla çevrilidir. Mihrabı alçıdandır. Minberde, batı cephede ve minarede kitabeler vardır. Halen kullanılmaktadır.
Çorum Alaca Evci Köyü Camii
EVCİ KÖYÜ CAMİ
Evci köyünde bulunan cami, Osmanlı dönemi yapısıdır. Moloz taş ve kesme taş kullanılarak yapılmıştır. Kare planlı caminin, kuzeydoğu köşede bulunan minaresi tuğladan yapılmış ve tek şerefelidir. Caminin tavanı yüksektir, halen kullanımdadır.
PAZARLIHÖYÜK
İlçe merkezinin 22 km kuzeyinde Mustafa Çelebi, Dağ Karapınarı ve Çikhasan arasındadır.
1937-1938 yılları arasında Ziya Koşay ekibi tarafından yapılan kazılar sonucunda: Kalkolitik dönemle birlikte, üst tabakada Frig dönemine ait buluntular ele geçirilmiştir. En önemli buluntular: MÖ 7-6’ncı yüzyıllara ait Frig katlarından elde edilmiştir. En önemli özelliği, ev ve tapınak duvarlarının pişmiş topraktan kabartmalı levhalarla kaplanmış olmasıdır. Kabartmalarda, savaşçılar, aslan, dağ keçisi, sfenks ve boğalar resmedilmiştir.
Çorum Alaca Gerdekkaya Mezarı
GERDEKKAYA MEZARI
İlçe merkezinin 18 km uzağında Camili köyündedir. Köyün eski ismi “Gerdekkaya” köyüdür ve bu isim, Hititlerden kalan “Taşoda” dan gelir. Mezarın MÖ 2’nci yüzyılda Helenistik döneme kadar uzandığı tahmin edilmektedir. Üç sütunlu mezar, kaya üzerine oyulmuştur. Mezarın bulunduğu yerden: Alaca vadisinde konumlandırılmış tarihi su kanalları görülebilmektedir.
Çorum Alaca Gerdekkaya Mezarı
Yine burada özel bir yer vardır. Köyün aşağı kısmında bulunan Taşoda denen yerde, bir çeşit “taht” a benzer yapı vardır. Bu kısım oturmaya ve aşağıdakilere seslenmeye imkan verir. Bu yüzden bu taht benzeri yapının, Hitit döneminde önde gelen bir şahıs için yapıldığı düşünülmektedir.
YEŞİLYURT KAYA MEZARI
İlçe merkezine bağlı Yeşilyurt köyünün yaklaşık 1.6 kilometre güneydoğusunda bulunan Buzağılık mevkiindedir. Yörede yaşayanlar tarafından “Culfalık Kayası-Çomar höyüğü” de denir. Köylülerin Culfalık kayası dediği kaya, aslında kaya mezarıdır. Mezar ağzını kapatan kaya, kuzey yönde sökülmüş, boş kaya mezarın 50 metre güneyinde, meşeler arasında sunak taşı vardır. Bu alanda, zemin üzerinde bulunan bir kaya bloğunda, kare biçimli bir giriş görülür. Girişten sonra kaya içerisi “U” biçiminde oyularak, girişin iki yanında ve karşısında sekiler oluşturulmuştur. Kaya mezarı yapım tekniği açısından Roma dönemi özellikleri gösterir. Kaya mezarın 50 metre güneyinde bulunan sunak taşı ile mezar arasında, küçük vadinin 150 metre yamacında, 200 metre kuzey-güney yönünde tahminen 100 metre eninde eski bir yerleşim alanı bulunmaktadır. Burada Roma dönemine tarihlenen seramik parçaları bulunmuştur.
Çorum Alaca Kalınkaya Taş Ocağı
KALINKAYA TAŞ OCAĞI
İlçe merkezine bağlı Kalınkaya köyünün, Sekili mevkiinde bulunan Kalınkaya Taş Ocağı: Hitit mimarisinde yoğun şekilde kullanılmıştır. Taş ocağı, Alaca höyük’ün 3 km kuzeydoğusundadır. Taş ocağı: büyüklü-küçüklü kayalardan yapılmış ve kuzeye doğru yükselen bir yapıdır. Hitit dönemine ait yapıların: taş sütunları, blokları ve kesme taşları burada yapılmıştır. Hititlerden sonra Romalılar tarafından da kullanılmıştır. Günümüzde, Kalınkaya taş ocağında, hala taşınmak üzere hazırlanmış kaya blokları görebilirsiniz.
Çorum Alaca Hüseyin Gazi Medresesi-Türbesi
HÜSEYİN GAZİ MEDRESESİ-TÜRBESİ
İlçe merkezine 3 km uzaklıkta güneyde Söğütlü beldesindedir.
Hüseyin Gazi Medresesi
Kesin yapım tarihi bilinmeyen yapı için 13’ncü yüzyıl ortaları tahmin edilmektedir. Açık avlulu, eyvanlı ve tek katlı medrese plan özelliğindedir. Medresenin ön yüzündeki kitabede okunabildiği kadarı ile “Pilavhozzade Ali Said Baba’nın asarı vakfiyesidir” yazılıdır. Medresenin kuzey bölümünde bitişik, ikinci yapı imaret yani aşhanedir. Bu yönü ile, Anadolu ve bölgedeki diğer medrese gurupları arasında ayrıcalık sunar. Yani, iç içe geçen, iki kısım halinde inşa edilmiştir. Beyaz ve siyah mermerden yapılmış portal, binanın doğusundadır. Portalden medresenin giriş holüne geçilir. Bu hol, 8.30 metre boyundadır. Portalin arka duvarı üzerinde görülen izlerden, aslında üstü tonozla örtülü olduğu anlaşılan bir mekandır. Giriş holünün kuzeyinde iki kademeli olarak dışarıya doğru çıkıntı yapan bir kanat bulunur. Bu kanadın köşeleri ve pencere söveleri muntazam kesme taştan yapılmış, doğu cephesindeki iki pencere sonradan moloz taşla doldurulmuştur. Giriş holünde olduğu gibi, eyvan biçimindeki iki kademeli hacmin de üst yapısı çökmüştür. Kuzey duvarının ortasında bulunan ocak yeri buranın imaret yani aşhane olduğunu kanıtlar.
Giriş holünün batı duvarında, kesme taştan örülmüş, basit ve kemerli bir kapı, medresenin takriben 11 x 7.5 metre ölçüsündeki avlusuna açılır. Avlunun iki yanında talebe hücreleri vardır. Ancak gerek binanın tabii döşeme seviyesinin bir metreden fazla toprakla dolu olması, gerekse üst yapının bütünüyle yıkılmış olması burasının planı hakkında net bilgi vermemektedir.
Medresenin bugün mevcut ve sanat tarihi açısından en değerli elemanı “portal” dir. 4.80 metre genişliğindeki mermer portali, basit bir bordür çevreler. Kapı nişi derin ve kemeri altı sıra mukarnas dolguludur. Mukarnasın altında, üzerinde yazı bulunmayan, siyah mermer bir kitabe levhası, levhanın yanlarında iki oymalı kabara bulunur. Üstünde ucu yukarı kalkık bir kemer bulunan kapının sövesi, bir sıra beyaz bir sıra siyah mermerden geçmeli olarak yapılmıştır. Portalin yanlarında mukarnas mihrabiyeler, kapı nişinin köşelerinde ise süs kolonları vardır. Süs kolonlarından soldaki düşmüştür, fakat sağdakinin bitkisel motiflerle süslü yüksek başlığıyla gövdesinin üst kısmı yerinde durmaktadır. Medresenin portalinde kitabe yoktur.
İmaret-Aşevi
Medresenin kuzey duvarının ortasında bulunan ocak yeri, bu mekanın külliyeye ait imaret olduğunu göstermektedir.
Havuz
Portalin kuzeyinde bugün üzeri kapatılmış bir havuz bulunur. Geçmiş dönemlerde havuzda balık bulunduğu tahmin edilmektedir. Ancak günümüzde havuzun üzeri kapatılmıştır. Yakın bir zaman önce kapatılan havuzun hemen ilerisinde orijinal havuzun yaklaşık 4 katı büyüklüğünde bir havuz yapılmıştır.
Çeşme
Avlunun kuzeyinde, duvarın dış kısmında, tuğla örgülü, sivri kemer nişli, mermer kurnalı bir çeşme vardır. Günümüzde medresenin çeşmesi, medreseyi kuşatan bir duvar yapıldıktan sonra, çeşme de avlu dışına alınmıştır.
Misafirhane
Türbenin kuzeybatısında, kuzey-güney istikametinde uzanan, dikdörtgen planlı, alaturka kiremit örtülü yapı, orijinalinde misafirhane olarak inşa edilmiş, günümüzde ise depo olarak kullanılmaktadır. Binaya taş çerçeveli yuvarlık kemerli bir kapı ile doğu istikametinden girilir. Kapı üzerinde lale, ay yıldız ve türbe giriş kapısı üzerindeki gibi renkli mermerden yapılmış 12 köşeli yıldız motifi bulunur. Ayrıca kapının üst kısmında dikdörtgen şeklinde mermerden bir kitabe bulunmaktadır. Kitabe üzerindeki yazı okunamayacak şekilde silinmiştir. Dış kapıdan girildikten sonra bir salon, salonun kuzey ve güneyinde yuvarlak kemerli kapılarla girilen iki oda vardır. Oda kapılarının üzerinde ay yıldız motifi bulunur. Ayrıca duvarlarda bitkisel ve geometrik motiflerin olduğu süslemeler de bulunmaktadır. Pencereler dikdörtgen şeklinde olup, taş çerçeveli, dikdörtgen aralıklı, demir şebekelidir. Pencereler sonradan iptal edilmiştir.
Çorum Alaca Hüseyin Gazi Türbesi
Hüseyin Gazi Türbesi
Medresenin avlusunda “Hüseyin Gazi Türbesi” bulunur.
Ancak: Roma kaynaklarında Hüseyin Gazi’nin ölüm yeri olarak “Ameryum”: Arap kaynaklarında ise Hüseyin Gazi’nin ölüm yeri olarak “Amoryum” ve “Angora” gösterilmektedir. Sir Charles bu yeri kilise olarak tanımlar. Hamilton ise 1837 yılındaki seyahatinde bu yerin Selçuklu Tekkesi olduğunu va ayrıca Konya Medresesi şeklinde planlandığını ifade eder.
Tüm bunların yanında, günümüzde burada bir türbe bulunmaktadır ve türbe, 13’ncü yüzyıla tarihlenir. Birbirine geçme iki bölümden oluşan medrese kompleksi içinde yer alan Hüseyingazi Türbesi, Selçuklu mimari özellikleri taşır. Türbenin dışarıdan görülen kubbesi yalancı olup, sonradan yapılmış olmalıdır. İnşa malzemesi olarak alt kısımlarda taş, üst kısımlarda az da olsa tuğla kullanılmıştır. Tuğla ve taş araları horasan harçlıdır. Türbeye üzeri kornişli, yarım daire kemerli, taş çerçeveli işlemeli ahşap bir kapı ile giriş sağlanır. Bu ahşap kapı 100 x 185 cm ölçülerindedir. Kapının üstünde, renkli mermerden yapılmış, 12 köşeli yıldız motifi, “Teslim Taşı” ve bu motifin biraz üstünde yine mermerden yapılmış 4 sıra Osmanlıca yazı bulunan türbenin kitabesi yer alır. Türbe kapısının hemen üzerinde bulunan ve renkli mermerden yapılmış 12 köşeli bu taş, Bektaşi pirlerinin ve mürşitlerinin boyunlarına taktığı “Teslim Taşı” dır. Aynısı külliyenin misafirhane kapısının üzerinde de bulunmaktadır. Teslim taşının 12 köşeli olması, tarikatta muhtelif anlamlara gelmekle birlikte, en önemli özelliği 12 imamı ve onlara bağlılığı sembolize etmesidir. Türbeye kapı önündeki, iki basamaklı taş bir merdivenle girilir. Türbenin çarpraz tonoz örtüsünde, iç içe dairevi çizgilerden meydana gelen, mavi zemin üzerine, beyaz çiçek motifli bir göbek kısmı vardır. Pencerelerden ikisi üzerinde, içinde 5 köşeli yıldız motifi bulunan niş kısmı vardır. Tavanda bir adet delik mevcuttur. Taban, tahta döşeme olup türbe içinde bir adet mezar bulunmaktadır. Mezarın baş kısmında 12 dilim sarıklı mermerden bir mezar taşı mevcuttur.
Çorum Alaca Gölpınar Su Bendi
GÖLPINAR SU BENDİ
Alacahöyük ören yerinin yaklaşık 1.5 kilometre güneydoğusunda, Alacahöyük’ten Karamahmut Köyü’ne giden yolun güneyindedir. Baraj alanının kuzey doğusunda su kaynağı vardır. Güneyde 110 metre uzunluğundaki bent kısmı, iki duvar arasına yaklaşık 6 metrelik bölümün toprakla doldurulmasıyla oluşturulmuştur. Buradaki ilk çalışma, 1935 yılında Oğuz Arık tarafından yapılmıştır. Hitit dönemine tarihlenen bir su bendidir. Burada ayrıca daha geç dönemlere tarihlendirilen Köşk Yeri olarak bilinen bir yerleşme daha vardır.
ESKİYAPAR ARKEOLOJİK ALANI
Eskiyapar: Alaca-Sungurlu yolu üzerinde, ilçe merkezine 5 km uzaklıktadır. Höyükte ilk kazılar 1968 yılında başlamıştır. Ancak: höyüğün üzerine sonradan yerleşen köy nedeniyle uzun süre ayrıntılı kazılar yapılamamıştır. 1980’li yıllarda köyün bugün bulunduğu yere taşınmasıyla, höyüğün yani kazı alanının çevresi dikenli telle çevrilerek emniyete alınmış ve ayrıntılı kazılar başlamıştır.
Höyükte yapılan kazılarda, İlk Tunç Çağından Bizans dönemine kadar uzanan kesintisiz bir yerleşme saptanmıştır. İlk Tunç Çağı katmanında elde edilen altın, gümüş, elektron, süs eşyaları çağdaşı Troya II Hazineleri ve Alacahöyük kral mezarlarının buluntularıyla benzerlik gösterir. Eski Hitit Krallığı dönemine tarihlenen çanak, çömlek, ev ve sokak kalıntıları önemli buluntulardır. Burası, Hattuşaş yani başkent kadar olmasa da Hitit tarihi açısından önemli bir yerleşim yeri olmuştur. Özellikle kazılarda bulunan bir çivi yazılı tablet, oldukça büyük ilgi görmüştür. Çivi yazılı tabletler kilden yapılıyor. Hititçe yazılı bu tabletler, dönemin siyasi, kültürel ve güncel yaşamına ait bilgiler aktarıyor. Bu tablet, burada çıkan ilk tablet olmuştur. Yani, Eskiyapar, tablet çıkan merkezlerden birisi haline gelmiştir. Şehrin ismi “Taupra” olarak tahmin ediliyordu, bu tablette de Taupra ile ilgili bilgiler olması, şehrin ismiyle ilgili iddiaları güçlendirmiştir. Ayrıca burada bulunan yerleşimin siyasi ve ekonomik yaşamıyla ilgili bilgiler sağlamıştır. Yani kazılardaki tüm buluntular, burada orta Hitit döneminde idari bir yapılanmanın varlığını ortaya koymuştur.
Öte yandan, kazı ekibine göre, daha aşağı tabakalarda tabletlerin toplu halde saklandıkları bir arşiv ve kütüphane gibi mekanların bulunması ihtimali güçlüdür. Evet bu ören yerinde kazılar halen sürdürülmektedir.
Çorum Alaca Örükaya Barajı
ÖRÜKAYA BARAJI
İlçe merkezine bağlı Örükaya köyündedir. Antik Baraj, MS 2’nci yüzyıldan bugüne kadar gelmiştir. Mimari açıdan örneğine bugüne kadar rastlanılmamıştır. Çünkü Örükaya barajı, 16 metre yüksekliğiyle en iyi korunan barajlardan birisidir. Barajın yüksekliği, büyük bir su toplama kapasitesine işaret eder. Su bendi, iki kaya arasına örülmüş bir benttir. Genişliği 40 metredir. Arkada üzerinde duran derenin suyunu toplamak için yapılmış bir benttir. Bu suyun toplanması, buradan kontrollü şekilde salınması, çok büyük bir mühendislik bilgisinin olduğunu ifade eder.
Çorum Alaca Örükaya Barajı
Roma’da bütün barajların kullanım amacı çok açık olmamakla birlikte, Romalıların kontrolü altındaki alanlarda tarımsal üretimin devamlılığını sağlamak ve ekonomiyi dengede tatmak amacıyla inşa edilen barajların, binlerce d önüm alanda sulu tarım yapmaya imkan verdiği bilinmektedir. Romalılar, gerek içme suyu, gerekse sulama ihtiyacı için baraj ve kemerli su yolları inşa etmişler, belli inşa teknikleriyle barajların ve göletlerin tuttuğu suları sağlıklı bir şekilde halka ulaştırmışlardır. İçme suyu ihtiyacını karşılayan barajlar için kemerli su yollarına ihtiyaç bulunmaktaydı. Örükaya’daki sistem daha çok sulama amaçlı görülmektedir. Ancak yapılacak kazılarla daha sağlıklı sonuçlara ulaşılacaktır.
Evet, antik su bendinin sahip olduğu özellikler: Anadolu’da bulunan diğer antik bentlerde bulunmuyor. İki ana kaya bloğunun arasının bosajlı kesme taşlarla örülmesiyle inşa edilen bendin görkemli bir görünümü bulunuyor. Bu yapı, bilinen baraj sistemlerinden farklı olarak, bendin ortasında yer alan kemerli su tahliye bölümüyle bir çeşme binası olarak da kullanılmış gibi görünüyor.
Antik bendin rezervuar kısmı, antik dönemden günümüze kadar geçen zaman içinde toprak dolmuştur. Toprak dolgunun da, iklimsel değişikliklerin tespiti açısından önemli bir veri kaynağı olduğu açıklanmıştır.
Çorum Alaca Kalehisar Külliyesi-Behramşah
KALEHİSAR KÜLLİYESİ-BEHRAMŞAH
İlçe merkezinin 20 km, Alacahöyük ören yerinin 6 km kuzeyinde yükselen Mahmudiye köyü yakınlarındaki Kalehisar, antik dönemden beri yerleşim yeri olarak kullanılmıştır.
Çorum Alaca Kalehisar (Mahmudiye) Kalesi
Kalehisar (Mahmudiye) Kalesi
Köyün 1 km batı istikametinde, yaklaşık 100 metre yüksekliğinde ve 150-200 metre çaplı tabandan tepeye doğru daralan ve sivrileşip iki çatala ayrılan 15-20 metre eteğinde moloz taşla, temel üzerine ve kaya yüzeyine örülmüş sur temelleri ve yer yer duvar temel kalıntıları vardır. Hitit, Frig, Bizans, Selçuklu ve Beylikler dönemine ait izler taşıyan bu yapı, 1926 yılında Alacahöyük kazıları sırasında Kalınkaya ile birlikte Kalehisar olarak incelenmiştir. Kale, 40 km uzaklıktaki Hattuşa tepelerinden görülmektedir. Kalenin doruklarında Frig ve Bizans, eteklerinde ise Selçuklu yerleşimleri bulunur. Zirve noktasında Frig dönemine ait kalıntıların bulunduğu yapının aşağısındaki düzlükte, Selçuklu yapımı Behramşah Külliyesinin kalıntıları vardır. Medrese, hamam, türbe ve handan oluşan tarihi kalıntılar moloz taştan yapılmıştır. Muhtemelen Anadolu Selçuklu döneminde kalenin içine bir mescit yapılmıştır. Yapılar topluluğu, kalenin güneyindedir. Kuzeyinde yerleşim izi yoktur.
Kalehisar yerleşimi; askeri ve stratejik özelliği yanında; alım-satım gibi ticaret özelliği de taşır. Yani önemli bir Anadolu Selçuklu kenti olması yanında, aynı zamanda bir çini merkezidir. Cami, medrese, han gibi çeşitli yapıların görüldüğü kent üzerinde, farklı yapı tiplerinin belirlenmesi için kent üzerindeki çalışmalar sürdürülmektedir.
Medrese ve han yapısı günümüze gelebilmesine rağmen, cami, hamam, çini fırınları ve mezarlık alanlarının yerleri belirlenebiliyor. Yüzeyde çeşitli özellikte seramik parçalarına rastlanmaktadır.
Çorum Alaca Kalehisar Medresesi
Kalehisar Medresesi
Kalenin yaklaşık 500 metre güneydoğusundadır. Kalehisar veya Hüsamiye Medresesi olarak bilinir.
Kesin yapım tarihi bilinmemektedir. Muhtemelen 13’ncü yüzyılın ilk yarısında yapılmıştır. Açık avlulu, iki eyvanlı ve tek katlı medrese yapısıdır. Kaliteli bir işçilik yansıtmaz. Yapının bazı sorunları bulunmaktadır. Güney yönüne doğru daralması, batı yönündeki bölümlerin uzatma yapması ve bazı mekanların büyük tutulmasının sebebi bilinmez. Buna karşın, Çorum bölgesinde az rastlanan Selçuklu Medreselerinden birisi olması nedeniyle önemlidir.
Kalehisar Kervansarayı
Burada kervansaray varlığı, 1965-1966 yılında yapılan kazılarda öğrenilmiştir. Planı: kuzey-güney doğrultusundadır. Üç bölümlü, uzun bir dikdörtgen şeklindedir. Kapalı ahır bölümü, kare biçimlidir ve iki sıra halindeki altı paye ile üç sahına ayrılmıştır. Açık avlu bölümünün girişi yandandır. Avlunun iki yanında altı sıra halinde iki yönlü üstü beşik tonozlu alanlar bulunur. Yapısal taş işçiliği yönünden yakınındaki yapılarla benzerlik gösterir.
Kalehisar Hamamı
Yine Kervansaray gibi, kazılarda ortaya çıkarılmıştır. Medrese ve kalenin doğusunda yaklaşık 300 metre uzaklıktadır. Sadece dört eyvanlı sıcaklık kısmı belirlenmiştir. Yapının üst örtüsü hakkında bilgi yoktur. Düzgün taş işçiliği göstermez, böylece yakınındaki yapılarla benzerlik gösterir, buna istinaden aynı yıllarda yapıldığı düşünülmektedir.
Çorum Alaca Alacahöyük Ören Yeri ve Müzesi
ALACAHÖYÜK ÖREN YERİ VE MÜZESİ
Alacahöyük ile ilgili ayrıntılı gezi yazım, yine bu sitede “Alacahöyük” adı altında bulunmaktadır.
Burası tam bir açık hava müzesi ve özellikle bir dönem 2500 yıllık Hitit imparatorluğuna başkentlik yapmış olan Şapinuva kalıntılarını mutlaka görmeniz gerek. Yaklaşık 10 yıllık bir geçmişi olan kazı çalışmaları sonucunda, ortaya çıkarılanlar ilginç.
Ama esas ilginç olanı, bir zamanlar yaklaşık 50 bine yakın insanın yaşadığı bu toprakları, tarih sevenler, mutlaka görmeliler. Unutmayın, bu insanlar yani Hititler, günümüzden binlerce yıl önce burada büyük bir medeniyet kurmuşlar. Şunu düşünmek gerek, bugünden 2500 yıl sonra, sanırım o zamanın insanı da, bugün bizim yaşadıklarımızı büyük bir merak ve ilgiyle inceleyecek.
Çorum Ortaköy
ULAŞIM
Ortaköy, il merkezi olan Çorum’a 53 km. uzaklıktadır. Ortaköy-Amasya arasındaki uzaklık: 77 km. Ortaköy-Alaca arasındaki uzaklık; 45 km. Ortaköy-Yozgat arasındaki uzaklık: 42 km.
TARİHİ
Orta Asya’dan gelen Türkler: bölgede 3 yerleşim yeri kurmuşlardır. Bunlar: Asraköy, Pınarköy ve ilçe merkezidir. İlçe merkezi, diğer iki yerleşimin tam ortasında kaldığı için, Ortaköy adını almıştır.
Ancak, elbette yörenin tarihi geçmişi incelendiğinde, ilk yerleşimcilerin, çok daha önceleri burada bulunduklarına ait kanıtlar ortaya çıkmaktadır. İlçe merkezine, 3 km. uzaklıkta, Hitit imparatorluğunun en önemli kentlerinden biri olan Şapinuva kalıntılarına ulaşılmıştır.
Şapinuva kenti
Çekerek nehri çevresinde bulunan, Göynücek ovası ve Alaca ovası arasındaki geçit üzerinde bulunması nedeniyle, konum olarak önem kazanmaktadır. Bunun sonucunda: burada, dönemin önemli bir askeri ve dini merkezi kurulmuştur. Buralarda yapılan kazılarda: sayıları yaklaşık 4000’e ulaşan çivi yazılı tablet bulunmuştur. Bu tabletler: dini, idari ve askeri yazışmalar olup, MÖ.14’ncü yüzyıla aittir. Bu tabletlerden anlaşıldığına göre: Taşmişarri yani III. Tuthaliya ve kraliyet ailesi, bu şehirde yaşamıştır.
Çorum Ortaköy
GENEL
İlçe, Anadolu’nun, Kafkaslar yönünden bir giriş yolu olan Kelkit vadisinin sonunda bulunmaktadır. Yani, bulunduğu konum itibarıyla stratejik önem kazanmaktadır. Zaten, tarihi geçmişi incelendiğinde de, bu konumu nedeniyle sürekli yerleşim bulunduğu görülüyor.
Yörede: Karadeniz iklimi ve karasal iklim hakimdir. Buna bağlı olarak: yazlar sıcak ve kurak, kışlar ise soğuk ve kar yağışlı geçer. Daha doğrusu, hani derler ya, bir anda, birkaç mevsim diye, işte Ortaköy’de böyle, kısa aralıklarda, birbirinden farklı mevsimler görülmektedir.
Bölgenin coğrafi yapısına bakıldığında: genellikle engebeli ve dağlık bir yapı görülmektedir. İlçe merkezinin: kuzey, güney ve batı bölümleri dağlarla çevrilidir. İlçe merkezinin rakımı ise: 800 metredir.
İlçe ekonomisi: tarım ve hayvancılığa dayanmaktadır. Halkın: % 80’lik bölümü, tarım ve hayvancılık ile meşgul olmaktadır. Bağcılık ta önemli bir uğraşıdır. Bölgede: “Bal” ismi verilen, sofralık ve pekmezlik olarak kullanılan üzüm üretimi yaygındır. İlçede, modern sanayi tesisi bulunmamaktadır.
KONAKLAMA
Öğretmenevi 6 yataklıdır. Belediye İş hanı. 3.Kat. 364-4914159
NE YENİR-NE İÇİLİR
Buralara yolunuz düşerse, tatmanızı önereceğim mahalli lezzetlerin başında: mıhlama gelir. Bunun dışında: keşkek, erişte pilavı ve yaprak sarmasını da düşünebilirsiniz. Tatlı olarak ise, pekmez tatlısı deneyebilirsiniz.
NE SATIN ALINIR
Ortaköy yöresinde, pekmez çok meşhur, bulabilirseniz mutlaka pekmez satın almalısınız.
GEZİLECEK YERLER
Çorum Ortaköy Şapinuva
ŞAPİNUVA
Hitit imparatorluk döneminde, önemli kentlerden biridir. Çünkü: coğrafi konumu nedeniyle, stratejik bir noktada bulunmaktaydı. Bunun sonucunda: şehir askeri ve dini bir merkez haline gelmiştir. Ordu komutanlığı ve sürekli olarak bir kısım asker, bu şehirde hazır bulunmuştur. Bunun kanıtı olarak, bir çivi yazılı tablette, kral II. Murşili tarafından şöyle denilmektedir “ Şapinuva’daki birlikleri teftiş ettim ve orduma öncülük ettim”
Burada yapılan kazılarda: yaklaşık 4000 civarında çivi yazılı tablet bulunmuştur. Bu tabletler incelendiğinde ise, bunların: askeri, dini ve fal metinleri olduğu ve Hattice, Hurice, Akatca yazılı oldukları anlaşılmıştır.
Bu tabletlerden öğrenildiğine göre: Hitit kralı III. Tuthaliya döneminde, kraliyet ailesi ve kraliçe Taduhepa bu şehirde yaşamıştır. Çünkü: burada bulunan yazışmaların büyük kısmı: kral ve kraliçeye gönderilen mektuplardan oluşmaktadır. Kraliçe Taduhepa: kral III. Tuthaliya öldükten sonra, kral I. Supiluliuma ile birlikte bir süre ülkeyi yönetmiştir.
Çorum Ortaköy Şapinuva
Hatta: Tokat Masat Höyükte bulunan bir çivi yazılı tablette, şunlar yazılıdır ve bu yazılı olanlar, Şapinuva şehrinin önemini ortaya koymaktadır.” Bu tablet size ulaşınca, 1701 askeri, acele olarak sevk ediniz ve onları iki gün içinde, Şapinuva şehrine, Majestelerinin huzuruna getiriniz.”
Günümüzde burada görebilecekleriniz şunlar: A binası olarak isimlendirilen anıtsal idari bir bina ve B binası olarak isimlendirilen, ticari bir yapı. Bu yapılarda: Hitit mimarisinin inceliklerini görebilirsiniz.
Çorum Ortaköy Şapinuva
A Binası: Duvarların gerek iç ve gerekse dış yüzeyleri, düzgün kesme taşlarla işlenmiştir. Bu büyük taşların araları ise, düzensiz küçük taşlarla doldurulmuştur. Bu yapıların temel duvarlarının yüksekliği ise, 2 metreye ulaşmaktadır. 25 metre eninde ve doğu-batı yönünde 100 metre uzunluğundaki bu yapının temelleri, hiç bozulmadan ve dağılmadan günümüze kadar ulaşmıştır.
Bu bina: yalnız burası için değil, Anadolu ölçeğinde, anıt bir bina olarak öne çıkmaktadır. Kendine özgü, simetrik bir planı vardır. Bodrum katı dışında, 2 katı daha bulunduğu sanılıyor. Yapının çevresi, koruma duvarı ile çevrilidir ve bu duvar üzerinde kuleler bulunmaktadır.
Görebileceğiniz odalar: yapının bodrum katına aittir. Üst katlara ait kerpiç duvarlar ise, binanın muhtemelen yanması sonucu çökmüştür. Yukarıda sözünü ettiğim çivi yazılı tabletlerin büyük bölümü, yapının bu yıkık olan üst katlarında bulunmuştur. Bu çivi yazılı tabletler dışında, yörede, çok miktarda, pişmiş topraktan çanak-çömlek, bazalt, obsidiyen gibi çeşitli taşlardan yapılmış objeler, mühürler, çeşitli madenlerden yapılmış süs eşyaları, sikkeler, cam kaplar bulunmuştur.
B Binası: 1995 yılından sonra ortaya çıkarılmıştır. A binasının yaklaşık 150 metre yakınındadır. Temellerinde düzgün taş bloklar var. Bu temel duvarlarının üzerinde, 1 metre genişliğinde kerpiç duvarlar bulunuyormuş. Zemin kat temizlenerek açığa çıkarılmış ve bunun üstünde ise yoğun kereste kullanılarak yapılan katların, yanarak çöktüğü ve yok olduğu sanılıyor. Ancak, temellerin üzerinde, 1.5 metre yüksekliğinde kerpiç duvarlar görülmektedir.
Bu bina daha çok: tek katlı, kare planlı ve iç bölme duvarları fazla olmayan, depo görünümünde bir yapıdır. Burada depo bölümü olarak tanımlanan ve içinde küplerin bulunduğu bir bölüm görülüyor. Yiyecek ve içecek konulduğu sanılan bu küplerin toplam sayısının 30 civarında bulunduğu tahmin ediliyor. Ayrıca: kumaş ve maden koymakta kullanılan yerler de görülmektedir.
Bu binada, bunun dışında özellik gösteren diğer bir yer de, kapı girişidir. Burada: çakıl döşenmiş bir giriş holü var. Buraya açılan bir başka çift kapıdan: yük arabaları içeri girmekte ve bu döşemenin üstüne alınmaktadır. Bu giriş bölümünün hemen yanındaki bir odada: duvardaki bir raftan döküldüğü düşünülen ve yanmış tabletler bulunmuştur.
C ve D Binaları: A ve B binalarının bulunduğu teraslanmış bölüm, muhteşem büyüklüğü ile dikkat çekiyor. Bu büyüklükteki alan üzerinde başka binaların da bulunacağı değerlendirilerek yapılan kazılarda, C ve D binalarına ait kalıntılara da ulaşılmıştır. Ancak, dini amaçla inşa edildiği düşünülen bu binalar, aşırı şekilde tahrip edilmiştir. Özellikle: C binasında bazı buluntular görülüyor.
Binanın giriş kapısında, toplu olarak baltalar ve mızrak uçları bulunmuştur. Bu mızrak uçlarının birinin üzerinde “Büyük kral” yazısı görülmektedir. Ayrıca: avluda iki sunak ve buradan binanın içine doğru uzanan bir kanal görülüyor. Bunlar değerlendirildiğinde, buranın bir tören salonu ve bu salonda bulunan sunak olduğu yani buranın dini bir binaya ait olduğu sanılmaktadır.
D Binası: burada dini bir yapı olmalıdır. Tanrı Teşup’a aittir. Hemen girişte bulunan firizde: Tanrı Teşup: silahlarını kuşanmış ve sol eliyle, bir mızrağa dayanmış olarak, yapıya gelenleri karşılamaktadır. Giriş holünde, bir arınma havuzu bulunmaktadır.
Evet, her iki yapı ve yerleşim yerinde: çok miktarda: iyi hamurlu ve dikkatle pişirilmiş, günlük kap-kacak bulunmuştur. Ayrıca: bir kısım metal malzeme de ortaya çıkarılmıştır. Bunlar: ok uçları, bronz balta ve kamalardır. Hatta: topluca bulunan mızrak uçlarından birinin üzerinde “Büyük kral” yazmaktadır.
Bütün bu buluntular: merkezi Ağılönü mevki olmak üzere, yaklaşık 9 km. karelik bir alanda, büyük bir Hitit yerleşimi bulunduğunu işaret etmektedir. Bu büyük kentin o dönemdeki nüfusunun ise, 30-50 bin kişi arasında bulunduğu tahmin ediliyor. Ayrıca: iki Fırtına Tanrısı adına yapılmış iki ayrı tapınak, kraliçe sarayı, ordu komutanlığı ve belediye teşkilatı gibi kurumların bulunduğu sanılıyor.
Zaten, Hititler, bu bölgeye geldiklerinde: platoyu çevreleyen tepeler üzerine yayılmışlar ve bu bölgedeki araziye teraslayarak, büyük bir şehir kurmuşlardır. Ancak: bu büyük şehrin kıt su kaynakları ile nasıl su ihtiyacının giderildiği ve tarım faaliyetlerinin nasıl yürütüldüğü meçhuldür.
Çorum Ortaköy İncesu Kanyonu
İNCESU KANYONU
İlçe merkezine bağlı, İncesu köyündedir. Yöre halkı tarafından: “Uzungeçit” olarak isimlendirilmektedir.
Kanyonun tek bir girişi ve tek bir çıkışı var. Kanyonun genişliği: 40-60 metre arasında değişmektedir. Uzunluğu ise: 12 km. dir. Her iki yamaçta ise, sarp kayalıklar var. Ayrıca, yer yer ormanlık alanlara rastlamak ta mümkündür. Kanyonun ortasından: Çekerek ırmağı geçmektedir. Bu ırmak üzerinde rafting ve bölgede trekking yapılabilmektedir.
Kanyonun her iki yanındaki kayalar üzerinde: duvar kalıntıları, merdivenlerle çıkılan su sarnıçları, ahşap hatıl oyukları görülüyor. Buna istinaden, antik dönemlerde, burada, ahşaptan inşa edilmiş, çok sayıda yapının varlığından söz etmek mümkündür. İncesu kanyonu: tüm bu tarihi ve doğal güzellik ve özelliklerinin yanında, doğal yaşam alanı olarak da, birçok hayvan ve bitki türünü barındırmaktadır. Ayrıca: ırmak ta, balık türleri de bulunuyor yani olta balıkçılığı yapmak mümkün. Hatta, ırmakta su samuru bile bulunduğu söyleniyor.
AŞDAĞUL MAĞARASI
İlçe merkezine bağlı, Aşdağul kasabasının, 5 km. kuzeyinde, İninbaşı Tepesindedir. Uzunluğu: 80 metredir. Derinlik ise: 13 metredir. Mağaranın bulunduğu yerin rakımı: 800 metredir.
Bu bölgede Çekerek nehri tarafından parçalanan, kanyon görünümlü vadiler var. Mağara, 2005 yılında bulunmuş ve MTA tarafından haritalandırılmıştır. Mağarada, büyük bir yarasa sürüsü bulunuyor.
Çorum Ortaköy Kybele Kaya Kabartması
KYBELE KAYA KABARTMASI
İlçe merkezinin 3 km. uzağındaki, İncesu köyünde, köye yaklaşık 1 km. uzaklıktadır.
Çekerek nehri kıyısındaki kayalara oyulmuştur. Nehir yatağından 1.5 metre yüksekliktedir. Buradaki tanrıça: önünden akan Çekerek nehrine ve hemen karşısında yükselen kayalar üzerindeki kaleye bakmaktadır. Bir taht üzerinde oturduğu düşünülen tanrıça, sol elinde bir aslan yavrusu tutmaktadır.
Evet: Anadolu’da, MÖ.9000’lerden itibaren: bereket, verimlilik, doğurganlık gibi anlamlar ifade eden Kybele ana tanrıça, burada da kayalara oyularak figüre edilmiştir. Ancak, birçok yerdeki benzerlerinden büyüktür ve bu büyüklükte bir Kybele kabartması başka bir yerde bulunmamıştır.
AKROPOL
Hemen, Kybele kabartmasının tam karşısında, Çekerek nehri kıyısındadır. Ancak, günümüzde pek bir kalıntı kalmamış olup, sadece taşlar görülmektedir.
Çorum Ortaköy Kaya Mağarası
KAYA MAĞARASI
Yine, İnceku köyünün 3 km. uzağındadır. Akrapol’un yanında bulunan Kybela kabartmasının tam karşısındadır. Mağaranın uzunluğu, yaklaşık 300 metredir. Mağaraya inmek için, yaklaşık 470 basamak merdiven inmek gerekiyor. Uzunluğu 300 metre dedim ama, 300 metre sonunda, mağaranın kapandığı görülüyor, yani sonunun nereye gittiği meçhuldür.
