İstanbul Fener

fener-genel-en-basa-koyalimyokus-2
İstanbul Fener

Fener semti: tarihi yarımadada “İlk İstanbul” veya “Suriçi İstanbul” olarak bilinen bölgede, Fatih ilçesinin kuzeydoğusunda ve Haliç’e bakan bir semttir. Doğusunda “Cibali” ve kuzeybatısında “Balat” semtleri vardır.

Bu semtler: İstanbul’un ilk kuruluşundan günümüze kadar ayakta kalmayı başarmıştır. Fener semtinin tarihinin, İstanbul’un ilk kuruluş yıllarında başladığı söylenir.

Ermeni yazar Farbl Lazar’ın yazdıklarına göre: İmparator Konstantinus: Bizanstion adını taşıyan bu küçük yerleşim yerine geldiğinde: buranın çok güzel olduğunu ve yerleşmeye çok elverişli olduğunu gördü. Çünkü buranın batı tarafındaki ufak bir kara kısmı yanında, diğer üç bölüm denizle çevriliydi. Bu yüzden, İmparator derhal faaliyete başladı ve yarımadanın iç kısmında bulunan tepeleri düzelttirdi ve surların inşa planını hazırladı.

Roma döneminde yerleşilen bu bölgeye, Bizans döneminde “Petrin” yani “Kaya” isminin verildiği biliniyor. Bu bölge: İstanbul’un yedi tepesinden birinin zirvesine çıkan, oldukça dik bir yokuşun çevresinde kuruluydu. Hatta: burada sadece surlar değil, aynı zamanda şehir merkezinden ayrı bir iç kale vardı.

Bu kalenin surlarındaki kapıya ise “Porta Phanari, Porte del Pharo” yani “Fener kapı” deniliyordu. 1351 tarihli bir belgede ise, bu kapının yanındaki mahalleye, Bizans döneminde “Fanari” ismi verilmişti. Çünkü, bu mahalle yani kapının bulunduğu yerde, limana yakın bölümde bir zamanlar bir deniz feneri vardı. Ancak bu sözü edilen deniz feneri, günümüze ulaşmamıştır. Büyük ihtimalle: İstanbul’un uğradığı büyük depremler, kuşatmalar ve saldırılar sırasında yok olduğu kesindir.

Zaten: sadece fener değil, gerek surlar ve gerekse bir zamanlar burada bulunduğu söylenen kapıdan da herhangi bir kalıntı, günümüze ulaşmamıştır. Ancak kapının yeri tahmin edilmektedir. Çünkü bütün sokaklar, kapının bulunduğu tahmin edilen yere açılmaktadır.

Evet: surlarla çevrili bu iç kale bölgesinin ismi, Bizans döneminde “Petrion” olarak bilinmektedir. Şehir merkezinden ayrı, bağımsız bir bölüm gibi olan Petrion’un ilginç bir tarihi geçmişi vardır.

1204 yılındaki işgalde, Latinler yani Haçlılar: ilk önce Petrion bölümünü ele geçirmişler ve ardından şehre girmeyi başarmışlardır. Çünkü: başlangıçta Haçlı donanması düşman gibi görülmemiş ve Haliç girişindeki ünlü zincir açılarak, donanmanın Haliç’e girmesine izin verilmiştir. Ardından, Haçlılar, Haliç kıyısında bulunan ve diğerlerine göre daha zayıf surlara saldırmışlar ve Petrion’u ele geçirmişlerdir.

Ama Türklerin şehri kuşatmasında bunun tam tersi olmuş, şehrin birçok bölümü ele geçirilmesine rağmen, Petrion’da bulunanlar, burayı uzun süre savunmuşlardır. Buna istinaden, Fatih Sultan Mehmet, buranın yağmalanmasını yasaklamış ve hatta sonradan buraya bazı ayrıcalıklar vermiştir. Bu yüzden: tarihi süreçte, İstanbul’da yaşayan Rumlar ve özellikle “Feneriyot” olarak isimlendirilen varlıklı aileler: bu bölgede toplandılar. Semtin iç bölümlerinde Rumlar, sahilde ise Yahudiler karışık olarak yaşıyorlardı.

Evliya Çelebi yazlarında: şehrin alınmasından sonra Fatih Sultan Mehmet’in Mora Rumlarını, Fenerkapıya yerleştirdiğini yazar. Ayrıca: yine o dönemlerde Fener semtinde; meyhaneleri ve balıkçılarının ünlü olduğunu belirtir.

Ermeni tarihçi Sarraf Hovannesyan tarafından yazılarında: Cibali Ayakapı’dan Fener’e kadar uzanan yerde, Rum zenginlerinin ve Eflak-Boğdan Beylerinin sıra sıra evlerinin bulunduğundan söz eder. Çünkü: bir zamanlar Osmanlı yönetiminde olup günümüzde Romanya’nın parçaları olan Eflak-Boğdan voyvodaları, geleneksel olarak Fener Rumları arasından seçilirdi. Ayrıca: Osmanlı Hariciyesinde tercümanlık görevleri de hep Fenerli Rumlar tarafından yürütülürdü.

fener-genel-1
İstanbul Fener

Sonuçta: Rumlar ellerine geçen yüksek paralarla, Fener semtinde muhteşem evler ve saraylar yaptırdılar. Ancak, bu saraylar günümüze ulaşmamıştır, evlerin ise bir kısmı kalmıştır.

Günümüzde burada sanki zaman durmuş gibidir. Ayrıca: tam bir kültür mozaiği vardır. Cadde ve sokaklarda gezinirken karşınıza bir anda bir Ermeni kilisesi, sonra bir Yahudi havrası, ardından bir cami ve hatta bir Rum kilisesi çıkar.

Biraz önce sözünü ettiğim, gibi, semtin güzel dönemlerinden günümüze saraylar kalmamış olmasına rağmen, bazıları çok güzel onarılmış ve bazıları ne yazık ki metruk evler görülmektedir.

fener-patrikhane-1
İstanbul Fener Patrikhane
fener-patrikhane-7
İstanbul Fener Patrikhane

PATRİKHANE

Sadrazam Ali Paşa caddesi üzerinde bulunan Patrikhane: 1601 yılında buraya taşınmıştır. Patrikhanenin: 450 milyonluk Ortodoks dünyasının merkezi olduğu iddia edilmektedir. Ancak: pek çok kişi tarafından bilinen bu durumun aksine: Patrikhane, tüm dünyadaki Ortodoksların değil, sadece 125 bin kişilik bir cemaatin dini liderliğini yapmaktadır. Yunanistan Kralı Konstantin’in vaftiz töreni burada yapılmıştır. Patrikhane Kütüphanesi: dünyanın en önemli arşivlerinden birisi olarak kabul edilir. Buradaki: el yazması eserler, Padişah fermanları, minyatür, resim, gravür, fotoğraf gibi dokümanlar özenle korunmaktadır.

Patrikhane bölgesine üçlü bir kapıdan girilir. Basamaklardan yukarı doğru çıkıldığında: karşıya ana kapı gelir. Bu ana kapının solundaki kapıdan kilise tarafına, sağındaki kapıdan ise 1941 yılındaki yangından sonra yapılan ve 1980’den sonra yenilenen Patrikhane binasına girilir.

Ana Kapı

Patrikhanenin ana kapısının tatsız bir hikayesi vardır. 1821 yılında, Yunanistan’ın bağımsızlık hareketleri başlayınca, Patrik V. Grigorios, Osmanlı devleti tarafından, bu bağımsızlık hareketlerini ve özellikle Mora İsyanını körükleyenler arasında sayılmış ve bu hareketleri durdurmak için yeterince çaba göstermediği gerekçesiyle üç metropolitle birlikte idam edilmiştir.

Patrik Gregorios; idam edildikten kısa süre sonra, Türklerin, Yunanlı kurbanlarından biri olarak kabul edilmiş ve aziz ilan edilmiştir.

Bu idam olayından sonra: Patrikhanenin ana kapısı kapatılmış ve bir daha açılmamıştır. Kapının üstündeki idam çengeli hala durmaktadır. Çünkü, söylentilere göre: onlar “burada bir Türk büyüğü asılmadan bu kapıyı açmayacağız” diye diretmektedirler. Yani: bu din kapısı, bir kin kapısı haline sokulmuştur. Halbuki: asılan Patrik: o zamanlar, gerçekten Yunanistan’ın bağımsızlığı ile sonuçlanan Mora isyanının baş tetikleyicisidir.

Yine bu konu ile ilgili bir kanıtlanmış olaydan söz etmek istiyorum. İdam edilen Patrik: Rus Çarına bir mektup göndermiş ve Türklerin nasıl yenileceği konusunda bazı önerilerde bulunmuştur. (Bu mektup hakkında ayrıntılı bilgi edinmek isteyenler: www.tarihinizinde.com sitesinden mektubu ve hikayesini öğrenebilirler) Osmanlı yönetimi, bu mektuptan haberdar olunca, Patrik’in idam kararı kesinleşmiştir.

Soldaki Kapı-Aya Yorgi Kilisesi Kapısı

Ana kapının solundaki kapıdan girildiğinde: Patrikhane kilisesi “Aya Yorgi” (Ayios Yeoryios) ye geçilir. Patrikhanenin tarihi ibadet yeri olan mevcut binanın ilk yapısı “Burç Kilisesi” diye anılan “Kadınlar Manastırı” dır.

Kilise: Patrik II. Timoteos zamanında: 12 havariyi temsilen 12 sütun (bu sütunların üstünde havarilerin tasvirleri görülür) üzerine 1614 yılında inşa edilen yapı: Ortodoks Rum Patrikhane Kilisesi olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Yapı: bazilika tipinde inşa edilmiştir. Osmanlı döneminde, Tanzimat dönemine kadar, kiliselerin kubbeli olmasına izin verilmiyordu. Bu kilisenin kubbesi de: bir söylentiye göre 1701 yılında Sultan Mustafa ve bir başka söylentiye göre ise 1704 yılında Sultan III. Ahmet döneminde baş vezir emriyle yıkılmıştır. Yapı: 1798 yılında yapılan onarımın ardından, 1930’larda yine onarım görmüştür.

Günümüzde görülen yapı: mimari bakımdan, oldukça mütevazidir ve bir zenginlik göstermez.

Ancak: bu kilisenin esas önemi, mimari yapısından öte Rum Ortodoks cemaatinin elinde kalmış değerli dini eşyaların birçoğu burada muhafaza edilmesiyle bağlantılıdır.

Bunlar arasında bulunanlar: Patrik tahtı ve üzerine İncil konulan iki masadır.

Bu tahtın: İstanbul’da fetih sırasında Patrik ve Aziz olan İoannes Hrisostomos’tan kaldığı varsayılmaktadır. Taht: sedef kakmalıdır. Ancak; Bizans süsleme sanatında sedefe pek rastlanılmaz, sedef süsleme, genellikle Selçuklu dönemine tarihlenir. Bu yüzden: bu tahtın, söylendiği kadar eski olması mümkün değildir.

Yine burada: sedef işlemeli bir sehpa, altın yaldızlı ve taşınabilir “Meryem Ana Tablosu” ve birçok güzel ikon bulunmaktadır. Taşınabilir Meryem Ana Tablosu: mozaik bir ikondur ve bu tür ikonların, dünya üzerinde sadece on-onbeş tane kaldığı söylenmektedir.

Kilisenin ikonostasionunun tahta oymacılığı gerçekten muhteşem güzeldir. Söylenenlere göre: iki usta, bunun yapımında kırk yıl çalışmıştır.

Sağ köşede: bir sütun vardır. Bu sütunun demir kaplamasının üzerinde bir delik görülür. Bunun: İsa’nın gerildiği çarmıh olduğuna inanılıyor. Yine sağ tarafta: üç azizenin biri gümüş tabutları görülüyor. Gümüş olan tabut, Rusya’dan hediye edilmiştir. Bu üç azize: Eufemia, Teofano ve Omonia’dır.

Sağdaki Kapı-Patrikhane Kapısı

Patrikhane: İstanbul’un fethinden kısa süre sonra Çarşamba semtindeki “Pammakariston Kilisesi” (Günümüzde Fethiye Cami) ne yerleşmiştir.

1586 yılından sonra, Patrikhane, Fener semtindeki çeşitli kiliseleri dolaşmış ve 1601 yılında günümüzdeki yerine taşınmıştır.

Ancak: burada bulunan ahşap Patrikhane binası: 1941 yılında yanmış ve ardından günümüzdeki kompleksin sağ bölümünde bulunan kagir Patrikhane binası yapılmıştır.

Patrikhane: uzun yıllar bu kagir binada bulunmuştur. 1980’lerde ise Türk-Yunan ilişkileri yumuşayınca, mevcut kagir bina beton bina şeklinde yenilenmiş, ancak bölgenin ikinci derece Sit alanı olması nedeniyle, mevzuata uygun olarak ahşapla kaplanmıştır. Yani: dış görünüm korunmuştur.

Günümüzde, bölgedeki Fener Lisesinden sonra, Patrikhane binası oldukça sade görünümlüdür.

fener-dimitri-cantemir-3
İstanbul Fener Dimitri Cantemir Evi
fener-dimitri-cantemir-1
İstanbul Fener Dimitri Cantemir Evi

DİMİTRİ CANTEMİR EVİ

Maria kilisesinden aşağıya doğru, kıyıya doğru yüründüğünde, Yuvakimion Kız Lisesi yanındaki dar yolda, bir bina görülür. 1700’lü yıllardan kalma bu bina: eskiden adı gene Yuvakimion olan Erkek Lisesinin Jimnastik Salonuydu. Sonradan kızlara verildi. Kapısında: bir tarihle birlikte güzel servi ağaçları ve tavus kuşları kabartmaları görülür.

Bu büyük binanın hemen solunda: yan yana iki güzel Rum evi vardır. Bunlardan biri: zamanında Ksantopulos isimli birine aitmiş ve tavan süslemeleri güzeldir. Günümüzde burası “Kur-an Kursu” olarak kullanılıyor. Her iki evin bahçesinde: Yunancada “koine” denen: siyah ve beyaz taşlardan mozaikler görülür.

Buradan sonra: dar yoldan aşağıya doğru inilince; solda bir kapı görülür. Burada, duvara çakılı mermer kitabede : Rumca ve Türkçe olarak “Burada Dimitir Kantemir” in yaşadığını anlatan satırlar görülür.

1673-1723 yılları arasında yaşayan Dimitri Kantemir: Boğdan voyvodolarından biriydi. Kültürlü, yedi sekiz yabancı  dil bilen ve zengin bir kişidir. Siyasetçiliği yanında, Klasik Türk Müziğine yaptığı katkılarla hatırlanır. Osmanlı tarihi ve klasik Türk müziği üstüne, ilk sistematik ve bilimsel kitabı yazmıştır. Yaklaşık 300’den fazla şarkıyı: notalarıyla birlikte kağıda geçirerek günümüze dek gelmelerini sağlamıştır.

1710 yılında ise, Rus Çarı Petro ile ittifak içinde bir komplo hazırladığı öğrenilen Kantemir, yakalanmadan önce Rusya’ya kaçar. Boğdan voyvodalığını, üç kuşak boyunca yapan Kantemirler: Boğdan bölgesini günümüzde toprakları içinde barındıran Romanya ülkesinde de tanınır ve sayılırlar.

Ancak, Kantemirlerin ihanetinin ardından: Eflak-Boğdan voyvodalığının: yerli halktan seçilmesi geleneğine son verildi ve bu iş Fener semtinde oturan Rumlara kaldı.

Günümüzde: Kantemir Evinin bulunduğu bahçe: Fener semtinin en büyük ailelerinden Kantakuzenoslar’a aittir. Bu aile: eski Doğu Roma İmparator sülalelerinden birisidir. Bu gayet büyük bahçenin içinde, bir de Aya Yorgi kilisesi vardır. Ortodoksların bir geleneği olarak: bu kilise, Kudüs Patrikliği kendi Metohion’u yani bir çeşit şubesi olarak yaptırmıştır. Yani: bu kilise, idari olarak günümüzde de Fener Rum Patrikliğinin yetkisi dışındadır. Bazilika tipindeki bu kilise: büyük mimari özelliği olmamasına rağmen, yapımında bolca mermer kullanılmasıyla önem kazanmaktadır.

fener-mogollarin-meryemi-1
İstanbul Fener Meryem Ana Kilisesi-Kanlı Kilise-Moğolların Meryemi
fener-mogollarin-meryemi-3
İstanbul Fener Meryem Ana Kilisesi-Kanlı Kilise-Moğolların Meryemi

MERYEM ANA KİLİSESİ-KANLI KİLİSE-MOĞOLLARIN MERYEMİ

Fener Lisesinin öbür yanından yokuş aşağı inerken solda kalan kilisedir. Genellikle “Kanlı Kilise” veya “Muhliotissa, Moğolların Azize Meryem Kilisesi” olarak bilinir.

Günümüzde kullanılan, Bizans döneminden kalan tek kilise olarak önem kazanmaktadır. İstanbul’un fethinden sonra camiye çevrilmeyerek ayin yapılan bir kilise olarak bırakılmıştır. Yani: fetihten sonra Rumların elinde kalan tek Bizans kilisesidir.

Önemi

Kilise: “Theotokos Panayotissa” yani “Tanrı’nın Kutsal Annesine” adanmıştır.

1282 yılında Bizans imparatoru VIII. Mihail Paleologos’un gayrimeşru kızı Prenses Maria Paleologina tarafından yaptırılmıştır. VIII. Mihail, İstanbul’u Latinlerin işgalinden kurtararak geri alan imparator olarak bilinir.

Başka bir kayda göre: Kilise, 1261 yılında İmparator VIII. Mihail’in dayısı İsaakios Dukas tarafından yapılmış, Moğolların kraliçesi Maria: bu yapıya sonradan bir takım eklentiler ve süslemeler ilave ettirmiştir. Hatta bazı tarihi kaynaklara göre: burada çok daha önceleri bir kilise bulunduğu belirtilmektedir. Yine gerçekliği kanıtlanmamış söylentilere göre: 7 yüzyıl başlarında burada Bizans imparatoru Maurikios’un kızı Prenses Sopatra ve arkadaşı Eustolia tarafından bir manastır inşa ettirilmiştir. Ancak bu manastır, 1204 yılındaki Haçlı Latin işgali sırasında yıkılmıştır.

fener-mogollarin-kralicesi-meryem-1
İstanbul Fener Meryem Ana Kilisesi-Kanlı Kilise-Moğolların Meryemi Azize Meryem-Maria

Azize Meryem-Maria

Öncelikle: kiliseyi yaptıran veya hikayeye konu olan kişinin yani Prenses’in ismi “Meryem” değil “Maria” dır.

Uzakdoğu’da tanıştıkları Nasruti Hıristiyanlarının etkisiyle, çevrelerindeki Müslümanlara karşı, Hıristiyanları daha yakın müttefik görürler. 13 yüzyıl başlarında: Moğollar Hülagü Han önderliğinde, İran’a kadar gelerek Bizans’a komşu olurlar.

1261 yılında İstanbul şehrini, işgalci Haçlı Latinlerden geri alan Bizanslılar: Moğol akınlarını önlemek için zamanın alışkanlıkları gereği, evlilik yolu ile Moğol Hanı Hülagu’nun saraya akraba olmasını isterler.

Bunun üzerine, 1265 yılında Prenses Maria, çeşitli hediyelerle birlikte, babası imparator tarafından Moğol Hanı Hülagu’ya gelin olarak gönderilir. Ancak yolculuğun uzun sürmesi ve Hülagu’nun iyice yaşlanması sebebiyle, Prenses Maria, Moğol sarayına ulaşmadan Hülagu ölür. Prenses Maria Moğol sarayına vardığında ise, ölen Hülagunun oğlu ve halefi Abaka Han ile evlenir.

Maria: İran’daki Moğol sarayında yaklaşık 15 yıl kadar yaşar. Bu dönemde, onun etkisiyle: Han ve saray halkının birçoğu Hıristiyanlığı seçer.

1281 yılında ise: Abaka Han, kardeşi Ahmet tarafından öldürülür: Maria bir başka Moğol hanı olan Karabanda’ya gelin olarak sunulur ancak Maria bunu kabul etmez ve Konstantinopolis’e dönmek zorunda kalır.

Bu sırada: günümüzde görülen kilise ve beraberinde bir kadınlar manastırı kurar. Manastırı “Panaghia Muhliotissa” ya yani “Moğolların kraliçesi” ne yani bir anlamda “kendine” adar. Çünkü: kendisi bilindiği adıyla “Panaghia Muhliotissa” yani “Moğolların kraliçesi” dir.

Sonuç olarak: Moğolların kraliçesi Muhliotissa yani Maria: rahibe olur ve son yıllarını bu manastırda inzivaya çekilerek geçirir. Günümüzde, Moğolların Meryem’i olarak anılan Maria Palailogos’un tek tasviri, Kariye Kilisesinde “Deisis” mozaiğinde görülür. Burada: İsa’nın ayaklarının dibinde resmedilmiştir.

Fetihten Sonra

Fetih sırasında: İstanbul Müslümanlar tarafından ele geçirildiğinde, daha önce sözünü ettiğim gibi “Petrion” denen Fener bölgesinde çok şiddetli çatışmalar yaşanmış ve bu kilisenin hemen yanında, İstanbul şehrinin en dik yokuşu kabul edilen yokuştan aşağıya oluk oluk Ortodoks kanı akarak Haliç’e karışmıştır. Bu yüzden: kilisenin bir adı da “Kanlı Kilise” dir.

Fetihten sonra, Fatih Sultan Mehmet, Fatih Camiini inşa eden Rum mimarı Hristodulos’un ricası üzerine bu kiliseyi onun annesine bağışlamıştır. Ayrıca: cami olmaktan muaf tutulacağına dair bir ferman yayınlar.

Böylece, kilisenin mülkiyeti Rumlardadır. Bu durum: Fatih Sultan Mehmet’in, Petrion yani bu bölgeye verdiği imtiyazlarla da ilgilidir. Çünkü: hatırlanacağı üzere, bu bölge yani Petrion, kuşatmada uzun süre dayanarak şehir merkezinden sonra ele geçirilmiştir ve Fatih, buranın yağmalanmasını engellemiş, buraya bazı imtiyazlar vermiştir.

Fatih Sultan Mehmet’in bu konudaki fermanları ve Yunanca çevirileri: hala kilisenin duvarında asılıdır. Çünkü: ardından zaman zaman Osmanlı gelenekleri devreye girmiş ve kilise camiye çevrilmek istenmişse de, Fatih Sultan Mehmet’in fermanı buna engel olmuştur.

Mimari

Yapının duvarları: kırmızı aşı boyalı yani gül pembesi rengindedir.

Kilisenin özgün planı: içten dört ve dıştan üç yapraklı yonca şeklindedir. Yani, İstanbul şehrindeki yonca tipli mevcut iki kiliseden biridir. Diğer yonca tipi kilise, Heybeli ada dadır. Dışarıdan bakılınca: yoncanın üç yaprağı görülür. Dördüncü yaprak ise nef kısmıdır. Kubbe kasnağı biraz deforme olmasına rağmen alışılmadık ölçüde yüksektir.

Modern zamanlarda: kilisenin tüm güneyi yıkılarak yerine tarihi hatlarıyla uyumsuz olan karemsi narteks bölümü konulmuş ve binanın uyumu bozulmuştur. Zaten geçirilen onarımlar sonucu bu yonca planı da hayli bozulmuştur. Özellikle, içine girildiğinde bu bozulmayı yaratan simetrisizlik hemen göze çarpar. İçeride: içbükey ikonlar bulunuyor.

Günümüzde: kilise, hala Bizans döneminin bir sanat hazinesine sahiptir. Theotokos Pammakaristos tarafından yapılan “Tanrı’nın Esen Annesi” ne ait portatif yani taşınabilir güzel mozaik ilgi çeker. Bu mozaik: Aya Nikola ve Aya Yorgi Patrikhane Kiliselerindeki mozaiklerle benzerlik taşımaktadır. Yani: bunların hepsinin 11 yüzyılda aynı dönemde yapıldığı düşünülmektedir. Ancak, bu mozaikler, şehirde günümüze kadar ulaşmış, üç mozaik olarak bilinir ve dünya üzerinde bunlardan sadece on tane kaldığı tahmin edilmektedir.

Kilisenin bahçesinde: duvardaki nişte, Uzakdoğulu yüz hatları olan bir kadın heykelciği vardır. Bu da “Moğolların Meryem’inin heykeli” olarak kabul edilir. Bu heykelcik, yakın zaman önce, Patrikhane’ye korumaya alınmıştır.

Kilisede: günümüzde ayin yapılmıyor. Sadece her yıl 15 Ağustos günü: Meryem’in göğe yükselmesi onuruna ibadet yapılıyor.

fener-patrikhane-0
İstanbul Fener Fener Rum Erkek Lisesi-Megali Scholio
fener-rum-erkek-lisesi-2
İstanbul Fener Fener Rum Erkek Lisesi-Megali Scholio

FENER RUM ERKEK LİSESİ-MEGALİ SCHOLİO

Moğolların Meryem’i kilisesinin hemen yanında, sağ bölümdedir.

Haliç kıyısında konumlu yapı: olağanüstü ve masalsı bir şatoya benzemektedir. Şehrin bu bölgedeki panoramasını belirler. Günümüzde görülen bina: 1881 yılında, mimar Dimadis tarafından; Zarifis, Evyenidis ve Zafiropulos gibi zengin Rumların bağışlarıyla yapılmıştır. Mimari özellikler: Endülüs ve Bizans stilleri karışık Bizantino-Marok özellikler göstermektedir. Arkadaki kulelerden birinde, yapılış tarihi olarak 1881 yılı ve mimarın ismi olarak “Dimadis”yazılıdır. Binanın özgün yapısı: sonraki onarımlar sonucu yok olmuştur. Rumların dini eğitimi zamanla Heybeliada’ya kaydırılınca: din dışı eğitim burada kurumsallaştırılmıştır. Yani: okul, ilk laik okul olma özelliği göstermektedir. Günümüzde okul açık olmasına rağmen, öğrenci sayısı yok denecek kadar azdır.

fener-mesnevihane-tekkesi-1
İstanbul Fener Darul Mesnevi (Mesnevihane Şeyh Murat) Camii-Mesnevihane Tekkesi

DARUL MESNEVİ (MESNEVİHANE ŞEYH MURAT) CAMİ-MESNEVİHANE TEKKESİ

Fener semtinde Mesnevi sokakta ve Rum Lisesinin hemen arkasındadır. Camiye “Darul Mesnevi” yani “Mesnevihane” denmesinin sebebi: yapının Mesnevi okumak ve anlamak, tasavvuf bilimi ve Farsçayı öğrenmek için yapılmış olmasından kaynaklanmaktadır. Yapı: Mehmet Murat Efendi tarafından; 1844 yılında yaptırılmıştır. Kendisi; dönemin önde gelen Mesnevi sarihlerinden ve Mesnevihanlarından biridir. Bu tekkeyi: özellikle Mesnevi eğitimi vermek amacıyla yaptırmıştır. Mehmet Murat Efendi 1848 yılında ölünce, buraya türbesi de inşa edilmiştir.

Yapı: moloz taş ve tuğladan, dikdörtgen planlı ve çatılı olarak inşa edilmiştir. Minberi ahşaptır. Öndeki avluda: beton kubbeli ve süslü, altı köşeli mermer hazneli şadırvan vardır. Avludaki büyük sarnıç ise: 1852 yılında Sultan II. Mahmut’un baş kadını Nevfidan Hatun tarafından yaptırılmıştır. Yapının ilk talebelerine icazet verilirken: devrin padişahı Sultan Abdülmecit de bu törene katılarak icazet alanlara hediyeler vermiştir. Çünkü: Mesnevi okumayı teşvik etmek softalar arasında ilim öğrenmenin önemini göstermek istemiştir.

1925 yılına kadar Nakşibendi tarikatının denetiminde kalan yapıdaki tesisler: 1925 yılında Tekkelerin kapatılmasının ardından: buradaki yapılar özgün kullanımlarını yitirmiş ve harap olmaya başlamıştır. 1868 yılında: onarım gören mescit-dersane bölümü: günümüzde cami olarak kullanılmaktadır. Mescitten geriye kalan orijinal kısımlar ve avludaki büyük sarnıç, 2000 yılında yapılan yeni inşa yıkım faaliyetlerinde ortadan kaldırılmıştır.

AYA YORGİ METOHİON KİLİSESİ-AYİS YEORYİOS KİLİSESİ

Vodina caddesi üzerindedir.

Yüksek duvarlarla çevrili bu alan, ilk Feneriyot bürokratlarından Mihail Kantakuzenos’a aittir. Kendisi: Türkler tarafından “Şeytanın oğlu” olarak tanınır. Yüksek duvarlarla çevrili arazisi içinde gerek kendi sarayı ve gerekse bu kilise bulunmaktadır. Kilise 1132 yılında yapılmıştır.

Kilise: 1640 yılında yanmış ve Kürkçüler Loncası tarafından onarılmış ve Kudüs Patriği Khrisanthos döneminde, 1708 yılında Pavlos tarafından yeniden yapılmıştır. Yine aynı dönemde, kilise, Kantakuzenos tarafından: Kudüs Patrikliğine bağışlamış ve Kudüs Patrikhanesi Metohionu yani Kudüs Patrikliğinin bir şubesi olmuştur. Kilise: 1728 yılında yeniden yanmış ve 1730 yılında yeniden yapılmıştır. Kaba yontu taşla ve çatılı olarak inşa edilmiştir. Bazilika planındadır. Gümüş ikonalar ve yağlı boya tasvirlerle bezenmiştir. 18 yüzyılın sonunda, Kudüs Patriği, burada yaşamıştır. Kudüs’ten gelen kilise mensupları da burada misafir edilmiştir.

Kilisenin içinde bir kütüphane bulunmaktadır. Kantakuzenos: servetini kullanarak şehirdeki antik el yazmalarının birçoğunu toplamış ve bunlarla geniş bir kütüphane kurmuştur. Bu kütüphanenin koleksiyonundaki en önemli eser: Archimedes’in 10 yüzyılda yazılmış “Mekanik Problemlere Çözüm Yöntemleri” adlı eserinin tam ve mükemmel durumdaki parşömen kopyasıdır. Bu eser; antik çağın en büyük fizik ve matematikçisinin; tek nüshasıdır ve antik dönem bilimine ait bilgilere büyük katkıda bulunmuştur.

PANAVİA PARAMİTYAS-AVUTAN MERYEM ANA KİLİSESİ

Bahçe duvarının sonundan sola dönüp yürüdüğünüzde, gene aynı bahçenin içinde yıkık bir kilise kalıntısı görülür. Patrikhanenin “Pammakaristos”tan taşınmasının ardından: 1586-1596 yılları arasında, burası Patrikhane Kilisesi olarak hizmet vermiştir. Kilisenin girişindeki mermer taşta “çift kartal” oyması ilgi çekmektedir. Bu amblem;  hem Paleologos hanedanının hem de Rum Ortodoks Patrikhanesinin sembolüdür. Kilise: eskiden Eflak-Boğdan voyvodaları olan Kantakuzenos ailesinin yaşadığı sarayın hemen bitişiğinde olması nedeniyle: “Eflak Sarayı” olarak da anılır. Ancak, bu kilise: 1976 yılında çıkan yangın sonucu tahrip olmuş ve geriye sadece yanmış kalıntılar kalmıştır.

fener-abdi-subasi-camii-1
İstanbul Fener Abdi Subaşı (Mahmut Ağa Kubur Beli) Camii

ABDİ SUBAŞI (MAHMUT AĞA KUBUR BELİ) CAMİİ

Fener Patrikhanesi arkasında, Abdi Subaşı sokaktadır.

Cami: Fatih Sultan Mehmet döneminde, Abdi Subaşı tarafından yaptırılmıştır. Abdi Subaşı isimli çelebi: Mevlana soyundandır, Emir Buhari ile “pirdas” tır ve mescit civarında gömülüdür. Ancak: yapı zamanla yıpranmış ve vakıf tükendiğinden: Kanuni Sultan Süleyman döneminde, Mahmut Ağa tarafından mimar Sinan’a tekrar yaptırılmıştır. Cami: 1941 yılında yanmış, 1989 yılında hayırseverler tarafından yeniden yaptırılarak 1996 yılında ibadete açılmıştır. Minare: ana yapıdan ayrı olup sol bölümdedir. Minareye çıkan müezzinlerin, eskiden seslerini Haliç’in karşı kıyısına ulaştırmaları gelenekselleşmişti.

SEMTİN HALİÇ KIYISI

Fener semtinin Haliç kıyısında: üç eski bina göze çarpar. Bunlar: PTT Binası, Kadın Eserleri Kütüphanesi ve Bulgar St Stephan Kilisesidir.

fener-kadin-eserleri-kutuphanesi-1
İstanbul Fener Kadın Eserleri Kütüphanesi

Kadın Eserleri Kütüphanesi

Fener meydanında, Fener vapur iskelesinin karşısındadır. Binanın yapılış tarihi ve mimarı hakkında bilgi yoktur. Ancak: Bizans dönemi eseri olduğu tahmin edilmektedir. Bu kütüphane binası harap halde iken: İstanbul Büyükşehir Belediyesi tarafından 1989 yılında restore edilmiş ve 1990 yılında kütüphane olarak hizmete açılmıştır. Kütüphanenin en önemli özelliği: sadece kadınlara ait eserlerin bulunmasıdır. Osmanlı döneminden günümüze kadar olan süreçte: kadınlar hakkında yayınlanmış her türlü kaynak burada bulunmaktadır.

fener-vapur-iskelesi-1
İstanbul Fener Vapur İskelesi

Fener Vapur İskelesi

Bu küçük vapur iskelesi: hemen yanındaki komşusu iki katlı tarihi ve ahşap binada bulunan “Fener Polis Karakolu” ile birlikte tarihe meydan okumaktadır. Sadece iki vapuru bulunan iskeleden, bu vapurlarla birlikte: Üsküdar, Eyüp, Kasımpaşa, Balat, Sütlüce ve Ayvansaray’a gidilebilir.

Süzgeççi Yusuf Camii

Haliç kıyısındadır. Fatih Sultan Mehmet döneminde “Surlarda görevli askerlerin namaz kılması için” yaptırılmıştır. Kendisinin de burada namaz kıldığı bilinmektedir. Ancak, cami: bir yangında yanarak harap olduktan sonra: Süzgeçti Yusuf tarafından 1891-1892 yılları arasında yaptırılmıştır. Mimar: Hacı Reşit’dir. Yapı; kagir ve çatılıdır. Altında dükkanlar vardır. Kadınlar mahfili, iç tavan ve minber ahşaptır. Tuğla ve kurşun kaplı minarenin girişi, içeridendir.

Fener semtindeki sur kapıları

Fener Kapısı: Haliç’te: Balat ve Petrion arasında bir sur kapısıdır. Burada bir dönem deniz feneri bulunuyormuş ve bu fener nedeniyle kapıya “Farikapı” denilmiştir.

Petrikapı (Petro/Demir): Haliç’te; Petrion ve Aya kapı arasında bir sur kapısıdır. Kapı, günümüzde yoktur. Abdülezzel Paşa ve Mürsel Paşa caddelerinin birleştiği yerdedir. Latin işgalinde ve Fetih’te bazı askerler bu kapıdan şehre girmiştir. Kapı: günümüzde mevcut değildir.

Theodosia (Eski Aya) Kapısı: Haliç’te: Petrion ile Aya kapı arasında bir sur kapısıdır. Gül Camiinin (Aya Thedosia Kilisesi) giriş kapısıdır. Fetih’te, Aya Dede burada şehit düştüğü için, bu isimle anıldığı rivayet edilir.

İstanbul günlük gezi planı hakkındaki yazım için.

İstanbul Ayvansaray

ayvansaray-genel-1
İstanbul Ayvansaray

Ayvansaray: Balat ile Haliç surları arasında kalan yerdir.

Bizans döneminde: burada “Blaherna Sarayı” varmış ve semtin isminin buradan geldiği düşünülüyor. Saray 5 yüzyıl başlarında, İmparator II. Teodosius’un genişlettiği surların içinde kalan oldukça geniş arazide: 451 yılında İmparator Marcianus’un dul kalan eşi Pulceria tarafından yaptırılmıştır.

Sarayın oldukça geniş arazisi: Balat’taki Tekfur Sarayına kadar uzanıyordu. 627 yılında: İmparator Heraklios döneminde: bu sarayı çevreleyen surlar şehir surlarına eklenerek bölge iyice genişletildi. Bu bölge, Bizans döneminde, şehrin 14 bölgesinin büyük kısmını işgal ediyordu.

Sarayın: eyvan şeklinde yani üstü kemerli, dev bir kapı görünümünde portalı yani girişi vardı. Özellikle: eyvan şeklindeki bu giriş: daha sonra saray sözcüğü ile birleştirilerek semtin ismi “Ayvansaray” ortaya çıkmıştır. Bu büyük ve göz kamaştırıcı güzellikteki saray: 1204 yılındaki Haçlı-Latin işgali sırasında, şehirdeki birçok yanıp yıkılan bina gibi, talana uğradı.

Gelelim günümüze: yukarıda söylediğim gibi, sarayın kalıntıları günümüze ulaşmamıştır. Sadece sarayın ayazması görülebilir. Kuyu sokaktan girildiğinde, Blaherna sarayının ayazmasına ulaşılır. Zamanında: bu ayazma üstünde, İmparatoriçe Pulceria tarafından yaptırılan bir kilise vardı. Kilisenin yapılışından birkaç yıl sonra: Kudüs şehrinden gelen iki Bizanslı “Meryem Ana” ya ait elbiseler olduğu iddiasıyla, yanlarında getirdikleri giysileri bu kiliseye verdiler. Giysiler bu kilisede saklanmaya başladı ve kilisenin önemi arttı. Ancak, fetihten bir süre önce, bu kilise içindeki Meryem’in elbiseleriyle birlikte yanarak yok oldu. Günümüzde, aynı yerde 1900’lü yıllarda yapılmış bir kilise bulunuyor. “Vlaherna Meryem Ana Kilisesi” aşağıda daha ayrıntılı anlatılacaktır.

Şehirdeki çingene loncası bu semttedir. Çingene yerleşimleri: Ayvansaray’dan Balat’a doğru uzanan sahil yolundadır. Bu yüzden, semt eğlence ve meyhane diyarına dönüşmüştür. Bu semtin eğlence yerine dönüşmesinin bir başka sebebi de burada Yahudi cemaatinin de yaşamasıydı. Yahudilerin, çalgılı eğlenceleri çok ünlüydü ve döneminde Galata ve Samatya’daki eğlence mekanları kadar ünlenmişti. Bu eğlence kültürü, 20 yüzyıl başlarına kadar devam etmiştir. Ayvansaray semtindeki ayazmaya “Çingene Ayazması” denir. Buradaki çingeneler: süpürge imal ederek geçimlerini sağlandı. Osmanlılar: uzun süre, bu çingeneleri zaman zaman gayrimüslimlere uyguladıkları yasaklarla yönettiler. 1585 yılında çıkarılan bir ferman: bu durumu ortaya koymaktadır. Bu fermanla: çingenelerin ata binmesi yasaklanmış, gerektiğinde eşeğe veya arabaya binmeleri emredilmiştir.

ayvansaray-genel-2
İstanbul Ayvansaray

Kara ve Haliç surları, bu semtin batısında birleşerek, tek duvar haline dönüşür ve Haliç kıyısı boyunca, doğuya doğru uzanır. 8 yüzyıl başlarında, Emevilerin akınlarına uğrayan surların önünde ve içinde, birçok türbe vardır. Sokak aralarında, cami hazirelerinde, bir yapı içinde, bir köşe başında gibi yerlerde, birçok basit görünümlü kutsal mekan bulunur. Fetih’ten bir kadar önce, Fatih Sultan Mehmet: karşı kıyıdaki Hasköy taraflarından bu yakaya, burçların dibine, fıçılar üzerinde bir tahta ve “Sefer Köprüsü” isimli bir köprü yaptırmıştır. Bu köprü ile ilgili bir kitabe, Fener taraflarında sur kulelerinden birinde mevcuttur. Ancak bu köprünün yeri konusunda net bilgi yoktur, Fener taraflarında da olabilir.

Eskiden: küçük çapta bir tersane bulunan semtte, günümüzde de kıyıda ve hatta bazı ara sokaklarda: motorlar, kayıklar ve sandallar görülür. Zaten: gerek Bizans dönemi ve gerekse Osmanlı döneminde, tekne yapım atölyeleri burada bulunuyordu. Zenginler: teknelerini, bu sahildeki küçük tersanelerde yaptırırlardı. 1980’lerde ortadan kaldırılıncaya kadar, bu küçük tersaneler burada görev yapmıştır. Günümüzde ise, ara sokaklarda bulunan birkaç tekne yapım atölyesi bulunmaktadır.

MARUL SOKAĞI

Eski çingene loncası buradaymış. Bu yüzden, burada: o sosyal yaşamın tipik göstergesi olan basit mimari yapılaşma görülür. Yukarıdan yamaçlar halinde inen sokaklarda: yer yer Bizans döneminin Blaherna Sarayı kompleksinin izleri, kemerli dehliz tarzı boşluklar ve ayazma duvarları görülür.

ayvansaray-atik-mustafa-pasa-camii-1
İstanbul Ayvansaray Atik Mustafa Paşa Camii-Hazret-i Cabir Camisi-Petrus Markus Kilisesi
ayvansaray-atik-mustafa-pasa-camii-2
İstanbul Ayvansaray Atik Mustafa Paşa Camii-Hazret-i Cabir Camisi-Petrus Markus Kilisesi

 

ATİK MUSTAFA PAŞA CAMİ-HAZRET-İ CABİR CAMİSİ-PETRUS MARKUS KİLİSESİ

Burası bir zamanlar Bizans kilisesiymiş. Bazı kaynaklara göre, burada 9 yüzyıldan kalma “Aya Tekla Kilisesi” varmış ve bu kilise Petrus ve Markus adındaki azizler adına yaptırılmıştır. Surlarla bu kilise arasındaki mahallenin ismi de “Tekla” kelimesinden türetilerek “Toklu Dede” olarak kullanılmaktadır.

Yapı tarzı: Bizans haçı tarzındadır. Kısa kollu, haç planlı ve merkezi kubbelidir. Doğu yönünde, dışa doğru çıkıntı yapan üç apsis bölümü vardır. Sol yanda sonradan yapılmış ve bakımlı bir avlu görülür. Duvar örgü biçimi, taş ve tuğra sıralamaları: Bizans mimarisini hatırlatır. Yapı: camiye çevrildiği ilk yıllarda “Atik Mustafa Paşa Camisi” olarak bilinmesine rağmen, sonradan adı “Hazret-i Cabir Camisi” olmuştur.

Bu isim değişikliği: caminin hemen yanında hatta içinde bulunan, Hz Muhammed’in sahabelerinden “Cabir Hazretlerinin” mezarına bağlanmaktadır. Atik veya Koca Mustafa Paşa diye bilinen Sadrazam: Sultan II. Beyazıt döneminde, 1490 yılında bu kiliseyi camiye dönüştürmüştür. Paşa: 150 metre kadar güneyde, bir de hamam yaptırmıştır. Ancak bu hamam 19 yüzyılda yıkılır. Koca Mustafa Paşa: Cem Sultanın zehirlenmesi olayında göstermiş olduğu başarıdan ötürü Beylerbeyi olarak terfi ettirilmiş, ancak ardından 1513 yılında Bursa’da idam ettirilmiştir.

1000 yıldan fazla yaşı bulunan bu kilisenin bazı duvarlarında, bir zamanlar çeşitli freskolar bulunuyormuş, ancak bunlar günümüze ulaşmamıştır. Caminin ön tarafında, eskiden bir vaftiz havuzu varmış ve sonra bu havuz “İstanbul Arkeoloji Müzesine” kaldırılarak koruma altına alınmıştır. Caminin minaresi sağ ön köşededir. Çünkü iç mekanda büyükçe bir sanduka vardır ve dışarıdan görülmez. Ancak, genellikle camilerde, bu şekilde içeride mezar geleneği yoktur. Bu mezar: sahabelerden Hz. Cabir’e aittir. Caminin ön kısmındaki dar sokak üzerinde bulunan çeşme: Ahmet Ağa tarafından 1682 yılında yaptırılmıştır.

ayvansaray-vlaherna-kilisesi-2
İstanbul Ayvansaray Vlaherna Meryem Ana Kilisesi
ayvansaray-vlaherna-kilisesi-1
İstanbul Ayvansaray Vlaherna Meryem Ana Kilisesi

 

VLAHERNA MERYEM ANA KİLİSESİ

Hazret-i Cabir camisinin hemen yakınındadır. Kilise: adından da anlaşılacağı üzere, bir zamanlar burada bulunan “Vlaherna Sarayı” nın kilisesidir. Günümüzde, bu saraya ait herhangi bir kalıntı bulunmamaktadır. Eskiden yani ilk yapıldığında: bu kilisede Meryem Ananın giysilerinin bulunduğu söyleniyor. Kilise 1434 yılında yanarak yok olmuştur.

Daha sonraki dönemde yani 19 yüzyılda yenilenen ve günümüzde görülen kilise, son derece bakımlı bir bahçe içindedir. Geniş ve hoş bir bahçe içinde bulunan bu kilise: özellikle ayazması ile ünlenmiştir. “Vlaherna Ayazması” olarak bilinen ve kutsal kabul edilen bu ayazmada, şifa aramak için sadece Hıristiyanlar değil, aynı zamanda Müslümanlar tarafından da ziyaret edilmektedir.

ayvansaray-aya-dimitri-kilisesi-0
İstanbul Ayvansaray Aya Dimtiri Rum Ortodoks Kilisesi
ayvansaray-aya-dimitri-kilisesi-1
İstanbul Ayvansaray Aya Dimtiri Rum Ortodoks Kilisesi
ayvansaray-aya-dimitri-kilisesi-2
İstanbul Ayvansaray Aya Dimtiri Rum Ortodoks Kilisesi

 

AYA DİMİTRİ RUM ORTODOKS KİLİSESİ

Balat yönünde, sahil yolunun hemen iç kısmındadır. Burası: 19 yüzyılda yenilenmiş haliyle günümüze ulaşan, 13 yüzyılda yapılmış bir eski Doğu Roma kilisesi binasıdır. Kilise: camiye çevrilmeden önce, 1597-1601 yılları arasında, Sultan III. Mehmet döneminde, Ortodoks Rum Patrikhanesi olarak kullanılmıştır. 1601 yılında ise, Patrikhane günümüzdeki yerine taşınmıştır. Yapı: dikdörtgen, uzunlamasına mekanları ve çatı örtüleriyle, dıştan bakıldığında üçgen gibidir. Çatı örtüleri: düz dam şeklindedir.

ayvansaray-balino-kilisesi-1
İstanbul Ayvansaray Balino Kilisesi

BALİNO KİLİSESİ

Mahkeme altı caddesindedir. Giriş kapısında Yunanca yazılar bulunur. Yapılış tarihi olarak 16 yüzyıl belirtilmesine rağmen, yapı büyük olasılıkla 18 yüzyıldan kalmadır. 1730 yılında yapılmıştır ve sonrasında birçok onarımdan geçmiştir.

AYİOS MENAS RUM KİLİSESİ-AYİOS KARPOS VE PAPİLOS ŞEHİTLİĞİ

Samatya caddesindeki burası, İstanbul şehrinin en eski Hıristiyan tapınaklarından birisidir. Ayios Menas Rum kilisesinin; herhangi bir mimari özelliği yoktur. Ancak: kilisenin altında; 1935 yılında çok önemli ve antik temeller bulunmuştur. Bu temellerin: 250-251 yılları arasında, Dekius kovuşturmaları sırasında öldürülen: Ayios Kapros ve Papilos Martyrion isimli iki azize ithaf edilen mezar yerine ait olduğu düşünülüyor. Bu kripta yani mezar yeri: daire şeklinde ve büyük kubbeli bir oda şeklinde düzenlenmiştir. Yapı: 4 ve 5 yüzyılların mükemmel tekniğiyle, tuğladan örülmüştür. Doğuda: derin bir apsis vardır. Odanın çevresini: tuğladan yapılmış tonozlu geçitler çevrelemektedir.

ayvansaray-ivaz-efendi-camii-1
İstanbul Ayvansaray İvaz Efendi Camii

İVAZ EFENDİ CAMİİ

Meryem Ana kilisesinden yokuş yukarı çıkılınca, buraya ulaşılır. Anıtsal bir Türk yapısıdır. Yapının, Mimar Sinan tarafından yaptırıldığı söyleniyor. Ancak: Sinan’ın eserlerinin yazılı olduğu “Tezkirede” bu caminin adı geçmemektedir. Muhtemelen, Sinan’ın kalfalarından biri tarafından yapılmıştır. Cami: Blaherna sarayının teraslarından birinin üstüne yapılmıştır. Bu terasta yani caminin bahçesinde: sura bitişik olan sarayın “İzak Angelos Kulesi” kalıntıları görülür. Manzara izlemek için yapılan bu kulenin: 1188 yılında, Bizans döneminde önemli bir görevde bulunan İzak Angelos tarafından yaptırılmıştır.

Caminin iki kapısı vardır. Bütün camilerin genel olarak kapıları ortada bulunurken, bu caminin cephesinde, iki kenarda, ikişer küçük kapı vardır. Günümüzde, sağdaki kapının önünde biçimsiz bir baraka eklenmiştir. Böylece, yapının başlıca mimari özelliği kapatılmıştır. Ama özellikle minaresinin ters yönde olması ilgi çeker. Yani minare geriye doğru kaymıştır. Mimari, bütünüyle değişiktir. Kubbe, altı desteğe oturmaktadır. Dört yarım kubbeyle desteklenmiştir. Ortada pencereler sıralanır. Taş ve tuğla duvarlar ve pencereler; çok güzel İznik çinileriyle bezenmiştir.

ayvansaray-anemas-zindanlari-1
İstanbul Ayvansaray Anemas Zindanları

ANEMAS ZİNDANLARI

İzak Angelos kulesinin altında ünlü “Anemas Zindanları” vardır. İvaz Efendi camisinin yapıldığı terastaki çukurdan, bir merdivenle aşağıya inilmektedir. Buradaki bir kapıdan, bu zindanlara girilir. Kıvrılarak inilen bir koridordan sonra, 60-70 metrelik geniş bir koridorun başına gelinir. Burada, surlardaki mazgallardan içeriye ışık vurur ve dramatik bir görüntü ortaya çıkar. Bu koridorun üstünde: kemerli kapılarıyla yan yana hücreler sıralanır. Bizans imparatorluğunda görev yapmış bir komutan olan; Arap asıllı “Anemas” ın ismiyle anılan bu zindan 60 metre uzunluğundadır ve yer yer 15 metre genişliğe kadar ulaşır. Söylenenlere göre: Anemas zindanlarında, 6 Bizans imparatoru hayatını kaybetmiştir.

LEON SURLARI

Anemas zindanlarından aşağıya inildiğinde, Haliç kıyısında “Leon Surları” görülür.

İstanbul günlük gezi planı hakkındaki yazım için.

 

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı

BEYAZIT CAMİ VE MEYDANI

Beyazıt camii, Doğu Roma Döneminin ünlü meydanlarından olan “Forum Tauri” (Boğa Meydanı)’da kurulu, Divan yolundan Aksaray’a giderken sağ tarafta kalan orijinalliğini kaybetmemiş en eski sultan camidir.

Cami, İstanbul’u fetheden Fatih Sultan Mehmet’in oğlu II. Beyazıt tarafından 1505 yılında yaptırılmıştır. Mimarı tam olarak bilinmemekle birlikte Mimar Kemaleddin veya Yakubşah bin Sultanşah olduğu düşünülmektedir. Fatih Cami külliyesinden sonra inşa edilen en büyük külliyedir.

Cami, Osmanlı klasik mimarisinin son örneklerindendir. Beyazıt Cami, medrese, türbe, aşhane, Sıbyan mektebi, han, imaret ve hamamdan oluşan büyük bir külliyedir. Külliye geniş bir alana yayılmıştır. Caminin kuzeyinde kalan imaret ve doğusunda kalan Sıbyan mektebi günümüzde Beyazıt Kütüphanesi olarak kullanılmaktadır.

Medrese ise “Vakıflar Hat Sanatı” müzesidir. İçinde çok güzel ve hat eserleri vardır. Şeyhülislam bu medresede doğrudan ders verirdi. Bu yapı günümüzde Ordu Caddesi üzerinden Aksaray’a inerken sağ tarafta kalmaktadır.

Ayrıca İstanbul Üniversitesi Kütüphanesi’nin yanında kalan, merdivenle çıkılan eski yapı, bu külliyenin hamamıdır. “Patrona Halil İsyanı” da bu hamamdan başladığı için bu hamama “Patrona Halil Hamamı” denir. Halil adında bir hamam tellağı tarafından çıkarılan isyan, tarihte Lale ismiyle bilinen devri bitiren olay olmuştur.

Bu yüzden, bu tarihi bina çok önemlidir. Beyazıt Camiinin iki minaresi arasındaki mesafe 70 metredir. Bu özelliğiyle cami, iki minaresi arasındaki mesafesi en uzak olan camidir. Minareleri tek şerefelidir. Caminin avlu kapılarında dönemin ünlü hattatları tarafından yapılan kitabeler vardır. Avlusu “U” şeklindedir. Avlu kemerlerini ve kubbelerini, 20 sütun taşımaktadır.

Kubbenin çapı 18 metredir. Minber, mihrap, kürsü, hünkar mahfili çok orijinal ve değişik bir üslupla yapılmıştır. Sütun işlemeleri enfestir. İç hacmi oldukça geniştir. Kitabelerini ünlü Hattat Şeyh Hamdullah yazmıştır.

Ayrıca kubbedeki süslemelerde Şeyh Hamdullah’a aittir. Caminin hazire kısmında ise Sultan II. Beyazıt’ın türbesi vardır. Türbe sadedir. Diğer türbelerde olduğu gibi sekizgen şekilde inşa edilmiştir. Beyazıt’ın yanındaki diğer türbe ise kızı Selçuk Hatun’a aittir.

İSTANBUL ÜNİVERSİTESİ

Türk araştırmacılar, köklerini 1453 yılına götürmektedir. Gerçekten, fethin ertesi günü Mayıs 1453’te Ayasofya’da yapılan ilmi toplantılar, İstanbul Üniversitesinin bilim yaşamının ilk günü ve takiben bir külliyenin kurulması için başlangıç sayılmaktadır.

Sovyet Tıp Bilgini Danişefski dünyanın en eski tıp fakültesinin İstanbul’da olduğu görüşündedir. Yükselme ve Genişleme dönemlerinde kurulan Beyazıt, Yavuz ve Kanuni Sultan Süleyman Medreseleri dönemlerinin hukuk, edebiyat, ilahiyat ve tabii bilimler okutulan birer görkemli üniversitesi sayılıyorlardı.

Islahat ve Tanzimat’ın Batılılaşma hareketi eğitim kurumlarına da yansımış, bilgisizlik her alanda yenilmenin sebebi olarak ortaya konmuştur.

“İlerleme ancak ilim ile gerçekleşebilir” ilkesiyle “23 Temmuz 1846’da Darülfünün’un kurulması fermanı modern üniversitenin kuruluş tarihi kabul edilmektedir. Cemil Bilsel, I. Darülfünun’da 31 ilk kanun 1863 günü verilen ilk deneysel fizik dersini, İstanbul Üniversitesinin yakın başlangıcı olarak değerlendirmektedir.

20 Şubat 1870’te, bu kez “Darülfünun-u Osmani” adıyla ikinci kez açıldı. Üçüncü açılışı, 1874’te Galatarasay binasında edebiyat, hukuk ve fen bölümlerinden oluşan Darülfünün-u Sultani’nin açılmasıyla başlar.

Abdülhamid’in tahta çıkışının 25. Yılında 1 Eylül 1900’de din, matematik ve edebiyat bölümlerinden oluşan dördüncü Darülfünün, Darülfünün-u Şahane (Padişahın Üniversitesi) adıyla açıldı.

İstanbul Darülfünun’unu:

Nihayet 1908 yılında II. Meşrutiyet’in ilanından sonra hukuk, tıp, fen, edebiyat ve ilahiyat bölümlerinden oluşan İstanbul Darülfünunu 20 Nisan 1912 tarihli bir kararla kuruldu. 1919 yılında yeni bir düzenlemeyle ilmi ve kısmen yönetim özerkliğine kavuştu.

Cumhuriyet sonrası: Genç Türkiye Cumhuriyeti ise “kurtuluşu” izleyen dönemde 21 Nisan 1924 tarihli ve 493 sayılı Kanunla, İstanbul Darülfününunun tüzel kişiliği tanınmış ve 7 Ekim 1925’te kurumun bilimsel ve yönetsel özerkliğini kabul etmiş, medreseler “Fakülte” statüsüne kavuşturulmuştur.

İstanbul Üniversitesi, 1 Ağustos 1933’te yeni bir kadro ve yapıyla açıldı. Cumhuriyet 10. Yılını kutlarken 1 Kasım 1933’te İstanbul Üniversitesi “ilk ve tek” üniversite olarak eğitime başladı. Üniversitenin bugünkü yerinde daha önce Fatih zamanında inşa edilen Saray-ı Atike vardı. Daha sonra burada Bab-ı Seraskeri (Askeri işler dairesi) kuruldu. Sonra adı Harbiye Nezareti (Savaş Bakanlığı) olarak değiştirildi.

İstanbul Üniversitesinin simgesi haline gelen kapı, 19. Yüzyılda yapılmıştır. Kapıdaki hatlar Hattat Kazasker Mustafa Paşa’ya aittir. Bu dönemin mimari üslubunu taşır. Kapının sol yanındaki iki katlı ahşap yapı Enver Paşanın konutu olarak kullanılmıştır. Rektörlük binası da Harbiye Nezareti (Savaş Bakanlığı) olarak kullanılmıştır.

Osmanlı Genelkurmayı, I. Dünya Savaşını buradan idare etmiştir. Bugünkü Beyazıt Kampüsü içerisinde kalan Beyazıt Kulesi pek çok yangına maruz kalan İstanbul’da yangın gözetleme kulesi olarak inşa edilmiştir. Kule, daha önceleri ahşaptan yapılmıştır.

Bugünkü halini 1828 yılında almıştır. II. Mahmut tarafından Balyan ailesine yaptırılmıştır. Kule, İstanbul ve Eminönü’nün anıtsal yapılarındandır. 50 metre boyundadır. 180 basamak merdivenle çıkılır. Kuleden İstanbul’un muhteşem manzarası görülebilir.

ŞEHZADE CAMİ

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı: İstanbul Büyükşehir Belediyesinin karşısındadır. 1544-1548 yılları arasında Kanuni Sultan Süleyman tarafından çiçek hastalığından ölen oğlu Şehzade Mehmet adına, Mimar Sinan’a yaptırılmıştır. “Taşla konuşan deha” unvanına sahip Mimar Sinan, bu cami için “çıraklık” eserim demiştir.

Bu cami de diğer Osmanlı Sultan camileri gibi, külliye şeklinde inşa edilmiştir. Medresesi, Sıbyan mektebi, hünkar mahfili ve türbeleriyle bütünlük göstermektedir. Medrese ve Sıbyan mektebinin yeri bugün restoran olarak kullanılan caminin batı tarafında kalan kısımdır. Tabhanesi (Misafirhane) de yine bu civardadır.

Cami 15 milyon akçeye mal olmuştur. Açık avlu kısmında 12 sütun üzerinde yükselen 16 kubbe vardır. Ortasında ise IV. Murat devrinde yapılmış şadırvan vardır. İç mekan 38 x 38 kare plan üzerine inşa edilmiştir.

Ana mekan ve dış avlu hemen hemen birbirine eşittir. Merkezi kubbenin yanında dört yarım kubbe ana kubbeyi destekler. Ana kubbe 18.5 metre çapındadır. Yine dört köşede çeyrek kubbe ve yarım kubbelerin ikişer yanında sütun şeklinde dört küçük kubbe ile yapının kubbeleri deniz dalgası gibi boy gösterir. Kubbenin eteğinde 24 pencere vardır. Bu kubbe denemesi alanında ilktir.

Bu sistemle caminin iç hacmi alabildiğince geniş görünür. Caminin içi oldukça sadedir. Dışı ise alabildiğince süslenmiştir. Cami, dıştan kırmızı taşlarla gök kuşağını hatırlatan mermerlerle süslenmiştir.

Kenarda duran ikişer şerefeli, 41.5 metre yükseklikteki minare gözyaşı şeklindeki süslemeleriyle camiye muhteşem bir hava katmaktadır. Minarelerdeki bu süslemelerin Kanuni’nin oğlu Şehzade Mehmet’e çok üzüldüğünün temsili olarak yapıldığı söylenir. Camide akustik oldukça iyi ayarlanmıştır.

Caminin etrafı çevre duvarlarıyla korunmaktadır. Kıble tarafındaki hazire kısmında camiye ismi verilen Şehzade Mehmet’in türbesi, diğer şehzade ve sultanların türbeleri bulunmaktadır. Şehzade Mehmet’in türbesinin kubbesi dilimli, kapısı fildişi kakmalı, içi çini süslemelidir.

Ayrıca Şahzade Cihangir’de burada yatar. Diğer türbelerde ise III. Mehmet’in oğlu Şehzade Mahmut ve Hatice Sultan türbeleri bulunmaktadır.

Sahabe-yi Güzin’den Hz. Ali Tabli’nin Kabri

Şehzade Mehmet Caminin bahçesinde Şehzade restoran ile cami arasında bulunan ulu bir çınar ağacının dibinde sahabeden olduğu rivayet edilen Hz. Ali Tabli (r.a.)’nin kabri bulunmaktadır.

Bu haliyle çok mahzun ve yalnız gibidir. Askeri cesarete getirmek için “tabl” yani davul çalan Hz. Ali Tabli (r.a.) bu vazifesini ifa ederken şehit düşmüştür.

Bozdoğan (Valens) Su Kemeri

Geç Roma ve Erken Bizans Dönemine ait su kemeri Hadrianus veya Valens Kemeri olarak da adlandırılır. Yapım tarihi tam olarak bilinmemektedir. Şehrin su sıkıntısını çözmek için inşa edilen kemer, zaman içinde tahrip olmuş, şehrin Osmanlılara geçmesinden sonra Fatih Sultan Mehmet, su şebekesini onartırken kemeri de yeniden kullanıma uygun hale getirmiştir.

Kemerin “Bozdoğan” ismini nasıl aldığı bilinmemektedir. Fatih Sultan Mehmet, Sultan II. Beyazıt ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde kemere eklemeler yapılmıştır.

Bozdoğan kemeri 1 km uzunluğunda idi ve Bizans döneminde daha da uzun olduğu tahmin edilmektedir. Günümüzde büyük bir kısmı yıkılmış olan kemerin sağlam kalan bölümü Saraçhane Atatürk Bulvarındadır. 1988’de belediye tarafından onarılan Bozdoğan kemerinde, Roma, Bizans ve Osmanlı etkileri görülür. İstanbul’un en eski su kemeri olan Bozdoğan Kemeri, 15 asır boyunca şehrin en önemli su kaynaklarından biri olmuştur.

FATİH CAMİ

İstanbul’un 7 tepesinden 4’ncüsüne inşa edilmiştir. Cami Doğu Romanın Patrikhane kilisesi olan Kutsal Havariler (Havariyyum) Kilisesinin kalıntıları üzerine inşa edilmiştir. Fetihten sonra hızla İslami bir kimliğe büründürülen İstanbul’un ilk külliyesi örneklerindendir.

Fatih tarafından 1461-1470 yılları arasında yapılan ve 1766 depreminde neredeyse tamamen yıkılan ilk yapının mimarisi hakkında fazla bir bilgi maalesef yoktur. Ancak mimarının Atik Sinan olduğu bilinmektedir. Atik Sinan, azat edilmiş bir Hıristiyan köledir. Cami hakkında anlatılan güzel hikayelerden birisi, Atik Sinan ile Fatih arasında bir olaydır.

Evliya Çelebinin aktardığına göre, Fatih’in caminin yapımı sırasında mimarın yaptığı yolsuzluğa hiddetlenerek Atik Sinan’ın bir parmağını kestirdiği söylenir. İşin esas kısmı, bundan sonra olanıdır. Parmağı kesilen mimar, Fatih’i İstanbul kadısına şikayet eder ve kadı Fatih’i huzura çağırır. Fatih’i haksız bulan kadı, Fatih Sultan Mehmet’in de parmağının kesilmesine karar verir.

Bunu gören mimar bu adalet karşısında adeta dehşete düşer ve davasından vazgeçtiğini haykırır. Ancak kadı kamu hukukunun ihlal edildiğini söyleyerek kararda ısrar edince, davacı Atik Sinan ömür boyu maaş ödenmesine razı olduğunu söyleyince karar bozulur.

Mimar mahkeme salonundan çıktıktan sonra Fatih, kaftanının altından bir kılıç çıkararak, kadıya “Eğer benim padişah olduğuma bakıp bana iltimas gösterseydin senin kafanı bu kılıçla keserdim” der ve Kadı da oturduğu minderin altından bir gürz çıkarıp Fatih’e “Eğer sen de padişahlığına güvenip hakkı hukuku çiğnemeye yeltenseydin ben de senin kafanı bu gürzle dağıtırdım” şeklinde karşılık verir.

1766’da büyük İstanbul depreminde neredeyse tamamen yıkılan cami günümüzdeki halini, Sultan III. Mustafa devrinde alır. Ünlü mimar Mehmet Tahir Ağa tarafından 1771 yılında yapılır. Dönemin Barok mimari özelliğini taşır. Temel yapısını caminin oluşturduğu külliye çok geniş bir arazi üzerine kurulmuştur.

Medrese, mektep, kütüphane, imaret, kervansaray, tabhane, darüşşifa ve hamam olarak inşa edilmiştir. Günümüzde bir kısmı yok olmuştur. Cami avlusuna yüksekçe ve ihtişamlı iki kapıdan girilir. Ortasında 8 mermer köşeli sütunlu külah şeklinde bir şadırvan vardır. Girişin olduğu duvarda Hattat Ali bin Safinin yazdığı o muhteşem görünümüyle Besmele ve Fatiha vardır.

Dört büyük mermer sütun üzerine oturmuş 26 metre çapındaki büyük kubbesini dört yarım kubbe destekler. İki şerefeli iki tane minaresi vardır. Caminin külliye kısmında, 8 adet medrese vardır. Fatih’in medreseleri bu konuda oldukça ün yapmıştır.

Buralarda öğrenci veya müderris olmak ayrıcalıktı. Medreselerin ismi Akdeniz ve Karadeniz medreseleridir. Akdeniz medreselerinin isimleri (güney kısmında kalan) Akdeniz, Başkurşunlu, Çiftekurşunlu, Ayakkurşunlu’dur.

Ayrıca Tehime ve Semaniye medreseleri de vardır. Bunlar bugün yoktur. Ön cepheden iki girişi olan büyük avluda medreseler blok şeklinde avluyu üç kısımdan kapatmıştır. Caminin son cemaat kısmında bulunan çiniler çok değerlidir.

Çünkü bu çini rengi daha sonra bir daha tutturulamamıştır. Ayrıca caminin içinde yine bu kısımda küçük bir çeşme vardır. Ne zaman ve ne amaçla yapıldığı bilinmemektedir.

Kuzeybatı kısmında III. Mustafa zamanında yapılan hünkar mahfili girişi de camiye ayrı bir hava katmaktadır. Caminin hazire kısmında diğer selatin camilerde olduğu gibi türbeler vardır. Fatih Sultan Mehmet türbesinde tek başına yatmaktadır.

Ayrıca Fatih’in karısı Gülbahar Sultan, I. Abdülhamit’in karısı Nakşidil Sultan’ın türbeleri de buradadır. Bu kısımda herkesin iyi bildiği bir kahramanın yani Plevne Kahramanı Gazi Osman Paşanın türbesi de bulunmaktadır. Ayrıca Osmanlı’nın son dönemlerinde görev almış bakan ve padişahların türbeleri de buradadır.

Kız Taşı

Fevzi Paşa Caddesinin biraz altında bulanan Kız Taşı, 452 yılında İmparator Markianos için dikilmiştir. Ufak ölçüde, yalın görünümlü bir anıttır. Kaidesindeki bu figürler sebebiyle İstanbul’un fethinden sonra “Kız Taşı” olarak anılmıştır.

YAVUZ SELİM CAMİ

İstanbul’un 7 tepesinin 5’ncisinde bulunan cami, manzarası itibarı ile mükemmel bir yere inşa edilmiştir. Caminin yanında Roma’dan kalma sarnıç (çukur bostan) vardır. Cami, Roma saraylarından birinin kalıntıları üzerine inşa edilmiştir.

Caminin bir tarafında bu tarihi alan varken diğer tarafında ise eşsiz manzarasıyla Haliç bulunmaktadır. Caminin avlusu Haliç ve çevresinin en güzel seyredildiği yerdir. Caminin yerinin seçimi ve ilk temel atma işi Yavuz Sultan Selim tarafından yapılmıştır.

Açılışı ise 1519-1522 tarihleri arasında, oğlu Kanuni Sultan Süleyman tarafından yapılmıştır. Mimarının Acem Ali adında biri olduğu bilinmektedir. Caminin 18 sütun üzerinde duran 20 kubbeli, ortasında şadırvan olan bir avlusu vardır. 3 adet avlu kapısı vardır. 40 merdiven kapısı Haliç’e bakan taraftadır.

Buradan aşağıya inildiği için böyle söylenmiştir. Türbe tarafına açılan türbe kapısı ve çarşı kapısına sahiptir. Ayrıca güzel selvi ağaçlarıyla hoş görünüz. Yavuz’un sadeliğine paralel bir sadelikle inşa edilmiştir. Camide kullanılan çiniler erken dönem İznik çinileridir. Bu çiniler genelde pencere üstlerinde kullanılmıştır.

Kubbesi 24.5 metrelik bir alan üzerinde 24.5 metre çapıyla yarım kubbeye ihtiyaç duyulmadan oturtulmuştur. Ahşap işlemeler dönemin mükemmel sedef oymacılığının örnekleridir. Çok hoş mermerlerden yapılmış bir minberi vardır.

Minberin olduğu duvarda, yani kıble duvarında camekan içinde Kabe’den getirilmiş örtü vardır. Cami, külliye şeklindedir. Camiden başka türbe, sıbyan mektebi, tabhane, imaret vardır. İmaret, günümüzde ayakta değildir. Caminin arkasında kalan bahçede türbeler vardır. Burada Yavuz’un türbesi, sekizgen şeklinde inşa edilmiştir. Türbe, çinilerin güzel örnekleriyle süslüdür. Türbede Yavuz tek başına yatmaktadır. Ayrıca bahçede Şehzadeler ve Sultan Abdülmecid’in türbesi vardır.

KARİYE CAMİ

İstanbul’un 6’ncı tepesinde kurulmuştur. Cami, Fatih’te Edirnekapı civarında surların iç kısmındadır. Merkeze uzak bir yerde yapıldığı için  “taşra” anlamına gelen “Chora” veya “Kariye” ismi verilmiştir. 5. Yüzyılda yapılan Roma şehir surlarından evvele ait olan, belki küçük bir kiliseye verilen isim, aynı yerde yapılan sonraki kiliselerin de adı olmuştur. Günümüzdeki küçük yapı 11 ile 14 yüzyıla tarihlendirilir.

Hareketli dış mimarisinin yanında iç mozaik ve fresko dekorasyonları Bizans sanatının Rönesans’ı sayılan şaheserlerdir. Kiliseden camiye ise 1511’de Osmanlı sadrazamı Atik Ali Paşa tarafından çevrilmiştir. Cami, üç küçük bir büyük kubbeye sahiptir.

Kubbe çapı 7 metredir. Yapıyı bu kadar çekici kılan iç mekandaki yoğun süslemeler ve muhteşem fresko ve mozaik panolardır. Cami 1935 yılında müzeye çevrilmiştir. Yapının iç kısmı kapalı haç şeklinde yapılmıştır. Cami Çarşamba günleri hariç her gün ziyarete açıktır.

MİHRİMAH SULTAN CAMİ

İstanbul’un 7 tepesinden 7’ncisinde Mihrimah Sultan Camii vardır. Fatih’te Edirnekapı’da sur kapısının iç yanındadır. Cami, Osmanlı Sultanı Kanuni Sultan Süleyman’ın çok sevdiği kızı Mihrimah Sultan (Öl.1566) için 1562-1565 yılları arasında Mimar Sinan’a yaptırılmıştır.

Yapımı konusunda rivayetler vardır. Mihrimah Sultanın sağlığında kendi adına yaptırdığı da söylenir. Cami, taban olarak çok yüksek bir yere kurulmuştur. 19 basamakla çıkılmaktadır. Heybetli bir görünüme sahip bu eser, bu haliyle şehrin her yerinden görülür.

Etrafında kendisine denk bir yapı olmaması eseri bulunduğu yerde yalnız ve ihtişamlı gösterir. Cami kare bir plan üzerine kubbenin etrafı kaplayan görünümü ve gök kuşağını hatırlatan kemerleriyle, iç içe geçen 160 penceresiyle muhteşem görünmektedir.

Çağ olarak 16. Yüzyılda inşa edilen caminin mimarisi 16. Yüzyıl için çok özel bir konumdadır. Sağ kısmın ön köşesinde tek şerefeli bir minare vardır. Fakat, bu yıkılmış, daha sonra yeniden inşa edilmiştir.

Caminin ortasında şadırvan vardır. Cami küçük bir külliye gibidir. Avlunun etrafında medrese için inşa edilmiş küçük odacıklar vardır. Caminin etrafını örter gibi görünen kubbesi, 19 metre çapında, 27 metre yüksekliğindedir.

Yan tarafındaki sahanların üzerinde de küçük üçer kubbe vardır. Yani bu şekliyle bakıldığında yedi kubbelidir. Sanki İstanbul’un yedinci tepesini sembolize eder bir edadadır. Caminin muhteşem iç süslemeleri depremden zarar gördüğünden orijinalliğini kaybetmiştir.

Camideki pencerenin bolluğu camiyi oldukça aydınlık kılmaktadır. Külliyenin bir kısmı günümüzde imar çalışmalarından dolayı yıkılmıştır. Hamama bitişik olan çeşme başka bir dönemde inşa edilmiştir.

Caminin hazire kısmında Mihrimah Sultanın kocası olan Güzel Ahmet Paşanın türbesi de bulunmaktadır. Camiye günümüzde “Edirnekapı Cami” de denilmektedir.

 

LALELİ CAMİ

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı: Sultan I. Mustafa tarafından 1764 yılında Mimar Fakir Ağa’ya yaptırılmıştır. Osmanlı Barok üslubunun örneklerindendir. Garip mimari özelliklere sahiptir. Cami, batı mimarisinden etkilenişin başlangıç simgesi gibidir. Camide genişlikten çok yükseklik ön plandadır.

Aynı şekilde minareleri de uzun ve incedir. Hünkar mahfiline giden padişah girişi camiden bağımsız gibi görünmekle birlikte gösterişli bir şekilde yapılmıştır. İstanbul’da imar edilen son büyük külliyedir.

Cami, çarşı, dükkan, han, sebil, imaret ve türbe gibi yapılardan oluşturulmuştur. Kubbe, sekiz sütuna dayandırılmış kemerler üzerinde durur. Etrafındaki küçük 6 kubbe ana kubbeyi destekler. Mihrabı dışarıya çıkıntılı yapılmıştır.

Cami, ismini Sultan III. Mustafa’nın hastalığını iyileştiren ve buna karşılık da camiye isminin verilmesini isteyen Laleli Dede’den almıştır. Sultan III. Mustafa’nın “iki hayrat yaptırdık birini suya, diğerini de veliye kaptırdık” dediği rivayet edilir.

PERTEVNİYAL VALİDE SULTAN CAMİ

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı: Sultan II. Mahmut’un eşi Sultan Abdülaziz’in annesi olan Pertevniyal Valide Sultan tarafından 1871 yılında açılmıştır. Mimarı Ermeni Serkis Balyan ve ailesidir. Cami, Aksaray’ın kuzey kısmında kalır. Caminin dışı klasik Türk mimarisine benzemez.

Neo-gotik ve son derece zarif bir taş işlemeciliği vardır. Kare bir plan üzerine oturtulmuştur. Zarif tek şerefeli yivli 2 minaresi vardır. Kubbesi kilise kubbesine benzer. Yüksek ve çapı küçüktür. Caminin iç kısmında Hattat Mehmet Efendi tarafından Kur’an ayetleri yazılmıştır.

Cami pencerelerinin dış parmaklıkları oldukça güzeldir. Ayrıca caminin meydana bakan tarafındaki giriş kapısı muazzamdır. Türk taş işlemeciliğinin nadide eserlerindendir. Kapıdaki taştan yapılma parmaklıklar kapıya bir bütünlük sağlar.

Camide mimari yönden bir üslupsuzluk vardır. Çünkü mimari sentezleme yapılmaya çalışılmıştır. Cami içi süsleri göz kamaştırıcıdır. Mihrap ve minber mermerdendir. Caminin açılışı çok görkemli olmuştur. Cami, çeşme, kütüphane ve Pertevniyal Valide Sultanın türbesi ile küçük bir külliye gibidir.

UNKAPANI

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı: Eskiden İstanbul’da: “un, yağ, bal ve ipek” gibi temel gıda ve ihtiyaç maddelerinin kontrol ve dağıtımının yapıldığı 4 adet han bulunmaktaydı. Bu hanlar, bir nevi kontrol istasyonu olup “Kapan” adıyla anılırdı.

Adı geçen semtin bulunduğu yerde “un kapanı (dakik kapan)” hanı ve değirmenler vardı. Unkapanı Hanı, bulunduğu semte adını vermiştir. (Kapan Arapça Kabban kelimesinden gelmekte olup “büyük kantar” anlamına gelmektedir)

Şehir dışından gemilerle gelen un çuvalları, burada Unkapanı Hanı’ndaki kapanda kontrol edilerek ölçülür ve onay verildikten sonra İstanbul’un muhtelif yerlerine dağıtımları yapılırdı. Unkapanı’nın girişinde Bozdoğan (Valens) Su kemeri yer alır.

VALENS SU KEMERİ

Kemer, İstanbul Saraçhanededir. Yapımına I. Constantinus Döneminde (306-337) başlanmış, 378’te İmparator Valens tarafından tamamlanmıştır. Alibeyköy’den gelen içme suyunu şehre taşıyordu. İki sıra kemerden oluşmaktadır.

Bir kilometre uzunluğunda iken bugün 800 metrelik bir bölümü ayakta kalmıştır. Geç Roma ve Erken Bizans Dönemine ait su kemeri Hadrianus veya Valens Kemeri olarak da adlandırılmaktadır.

Şehrin su sıkıntısını çözmek için inşa edilen kemer zaman içinde tahrip olmuş, şehrin Osmanlılara geçmesinden sonra Fatih Sultan Mehmet, su şebekesini onartırken  kemeri de yeniden kullanıma uygun hale getirttirmiştir.

Kemerin “Bozdoğan” isminin nasıl geldiği bilinmemektedir. Fatih Sultan Mehmet, Sultan II. Beyazıt ve Kanuni Sultan Süleyman dönemlerinde kemere ekleme yapılmıştır. Bozdoğan kemeri, 15 asır boyunca şehrin en önemli su kaynaklarından biri olmuştur. Bozdoğan su kemeri ile bitişiğinde Gazanfer Ağa Külliyesi vardır.

 

GAZANFER AĞA KÜLLİYESİ

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı: Karikatür ve Mizah Müzesidir. Saraçhane başında, Kırkçeşme Mahallesinde Atatürk Bulvarı üzerinde Bozdoğan Kemerine bitişik olarak yer alan külliye: medrese, türbe ve sebilden oluşmaktadır.

Darüssaade ağalarından Gazanfer Ağa tarafından 16. Yüzyıl sonlarında inşa ettirilmiştir. Mimarı muhtemelen Davut Ağa’dır. 1950’lerde onarılan külliye 1945’ten 1989’a kadar İstanbul Belediye Müzesi olarak hizmet görmüş, 1989’dan sonra ise Karikatür ve Mizah Müzesi olarak kullanılmaya başlanmıştır.

Arsanın Bozdoğan kemeri yönündeki kesimi medreseye tahsis edilmiş, kuzeydoğu köşesine sebil, kuzeybatı köşesine de baninin türbesi kondurulmuştur. Gazanfer Ağa Külliyesi Osmanlı Devletinin duraklama ve gerilemesine paralel olarak mimari programları küçülmüş olan 17. Ve 18. Yüzyıl külliyelerinin öncülerindendir. Unkapanı’ndan Haliç’e doğru inerken sol tarafta Molla Zeyrek Cami vardır.

MOLLA ZEYREK CAMİİ

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı; Molla Zeyrek Cami olarak bilinen Pantokrator bugüne kalabilmiş önemli Bizans kiliselerinden biridir. Fatih Sultan Mehmet zamanında camiye dönüştürülen bu yapının tarihi 12. Yüzyılın ilk çeyreğine dek uzanıyor.

Günümüzde oldukça perişan haldeki cami, aslında 3 kilisenin bir araya gelmesinden oluşur. 2 kubbesi vardır. Fatih Sultan Mehmet İstanbul’un fethinden sonra, kendi camini ve külliyesini yaptırıncaya kadar, Pantokrator’un ayakta kalmış binalarını medreseye çevirdi.

Başına da 1453 yılında o dönemin önemli bilginlerinden Zeyrek Mehmet Efendiyi getirdi. Bu sebeple bu yapı ve içinde yer aldığı semt “Zeyrek” olarak adlandırıldı. İstanbul Üniversitesinin kuruluş tarihi İstanbul Üniversitesinin kuruluş tarihi kabul edilmesindendir. Şu an sadece bir kısmı cami olarak ibadete açıktır.  Bir zamanlar Osmanlı Devletine ilk üniversitelik yapmış olan cami ve kompleksinin bu günkü hali içler acısıdır.

ZEYREKHANE

İstanbul Tarihi yarımada gezi planı:  Akrasay’a doğru Haliç ve Marmara’yı kucaklayan panaromasıyla Zeyrekhane, Molla Zeyrek Caminin hemen yanındadır. Fatih Belediyesiyle Rahmi M. Koç Müzecilik ve Kültür Vakfının işbirliği ile gerçekleştirilen bir tesistir.

Muhtelif yangın ve depremler sonucu birkaç tonozu ayakta kalabilen bir harabe halindeki Pantokrator Manastır Cami ve medresesinin bir bölümünün restorasyonu sonucu, Zeyrekhane adıyla hizmete açılmıştır. Zeyrekhane’de tam sırtınızda Zeyrek Camii önünüzde Süleymaniye, bakış açınıza göre Haliç, Karaköy Limanı, Üsküdar, Kız Kulesi ve Kadıköy’e kadar uzanan muhteşem bir manzara vardır.

Tarihi dokuya sadık kalınarak restore edilen mekanın iç dekorasyonunda geleneksel Türk motifleri hakimdir. Menüye gelince klasik Türk mutfağının seçkin lezzetlere ayrılmıştır. Caminin tam karşısında olduğu için menüsünde içkiye yer verilmeyen bu yerde fiyatlar biraz pahalı olmakla birlikte mekan ve manzara için değer.

Unkapanı yokuşundan aşağıya doğru inmeye devam edip Unkapanı  (Atatürk) köprüsüne gelmeden Eyüp istikametine dönerek gezimize devam ediyoruz. Cibali’yi geçtikten sonra biraz ileride Fener semti karşımıza çıkar.